Η Εταιρεία Επικοινωνιακής και Πολιτικής Έρευνας (ΕΤΕΠΕ), διαχειρίστρια της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης (ΜΚΟ) Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ) -αα 306 στο Μητρώο ΜΚΟ-, που μετέχει και στην «Ομάδα Γαλατσίου» των ΜΚΟ που ασχολούνται με την καταπολέμηση της εμπορίας αλλοδαπών γυναικών προς καταναγκαστική πορνεία, ασχολείται με το αντικείμενο από το 2002. Μεταξύ Ιουλίου 2002 – Μαρτίου 2004 η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ λειτούργησε ως Δομή Αντιρατσιστικής Παρέμβασης στα πλαίσια του προγράμματος DREAM-Καταπολέμηση του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας στα ΜΜΕ, μαζί με 16 άλλους εταίρους μεταξύ των οποίων η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και το Υπουργείο Τύπου και ΜΜΕ. Μεταξύ Ιουλίου 2004 – Ιουνίου 2005, η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ υλοποίησε το πρόγραμμα «Δράση κατά της παράνομης εμπορίας αλλοδαπών γυναικών προς καταναγκαστική πορνεία στην Ελλάδα: νομική και άλλη υποστήριξη των θυμάτων» με επέκταση και -σε μια περίπτωση- σε παιδιά θύματα εμπορίας προς καταναγκαστική εργασία με την οποία είχε ασχοληθεί κατά το 2002-2003.
Σε πρώτη φάση, η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ συνέβαλε στη διαμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου για την καταπολέμηση της παράνομης εμπορίας ανθρώπων. Χαρακτηριστικά, ο εισηγητής του σχετικού νομοσχεδίου από την πλευρά της κυβέρνησης είχε δηλώσει:
«ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΓΡΗΓΟΡΑΚΟΣ: Για το νομοσχέδιο αυτό συζητήσαμε με οργανισμούς, με οργανώσεις και με μεμονωμένα άτομα και ιδρύματα όπως το ίδρυμα Μαραγκοπούλου, το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι και με την Ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ Άννα Καραμάνου, η οποία είναι Πρόεδρος της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και ίσων ευκαιριών. Όλα τα πρόσωπα και οι φορείς είναι ευαισθητοποιημένα σε αυτό το θέμα.» (Πρακτικά συνεδρίασης Βουλής 2/10/2002:
http://www.parliament.gr/ergasies/showfile.asp?file=1778_es031002.txt).
Από το Μάιο 2003, μετά τη δημοσιοποίηση της απαράδεκτης εξέλιξης στην υπόθεση της Όλγας Μπ., η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ διαμόρφωσε σχετικές δραστηριότητες για την παροχή νομικής και άλλη δικαιωματικής υποστήριξης στα θύματα. Το πρόγραμμα της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ περιλαμβάνει την αναζήτηση θυμάτων και την συνολική πολύπλευρη δικαιωματική αρωγή σε αυτά από τη στιγμή της αναγνώρισής τους, έργο που, από όσο είναι γνωστό, κανένα άλλο πρόγραμμα νομικής βοήθειας ή άλλο σχετικό και κανένας δικηγόρος δεν κάνει, τουλάχιστο με παρόμοιο συστηματικό τρόπο. Επίσης, μετά την ανταπόκριση της δικαιοσύνης στη μηνυτήρια αναφορά του Μαΐου 2004 για την εξαφάνιση 502 «παιδιών των φαναριών» που ήταν σε καθεστώς αρωγής της πολιτείας, η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ ανάλαβε και την υποβοήθηση της δικαιοσύνης στην υπόθεση αυτή, με την οποία είχε ασχοληθεί ως αρωγός άλλων ΜΚΟ το 2002.
Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ έχει γενικότερη τετράχρονη εμπειρία συστηματικής και αποτελεσματικής νομικής και δικαιωματικής στήριξης θυμάτων παραβιάσεων ανθρώπινων δικαιωμάτων που προέρχονται από ευάλωτες ομάδες. Στα πλαίσια αυτά έχει χειριστεί περί τις 80 υποθέσεις ενώπιον δικαστηρίων από ελληνικά μονομελή δικαστήρια μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ECHR (υποθέσεις Μπέκου, Celniku, Genart, Καραγιαννόπουλου, Ζελίδη, Okeke, Τσακίρη, Olga B., Pirali) και το HRC του ΟΗΕ (υπόθεση Τζελάλ). Από όσο είναι γνωστό, οι προαναφερθείσες υποθέσεις ενώπιον των ECHR και HRC είναι οι μόνες «ελληνικές υποθέσεις» όπου τα προσφεύγοντα πρόσωπα εκπροσωπούνται από ΜΚΟ (το ΕΠΣΕ –σε μερικές μαζί με το ERRC) και όχι από δικηγόρους. Στις υποθέσεις αυτές περιλαμβάνεται και η πρώτη γνωστή όπου ελληνικό διοικητικό δικαστήριο επιδίκασε σε αιτούντα άσυλο παράνομα κρατούμενο σημαντική αποζημίωση για τις άθλιες συνθήκες κράτησης (υπόθεση Habib).
Το έργο της στήριξης, από τον εντοπισμό των θυμάτων μέχρι τη δίκη, γίνεται από τα στελέχη της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ, με τις συμβουλές συνεργαζόμενων δικηγόρων. Αρκετές φορές και τα δικόγραφα συντάσσονται από τους εξειδικευμένους σε νομικές υποθέσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων συνεργάτες της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ, που επίσης ενημερώνει και κινητοποιεί τα ΜΜΕ για τις σχετικές δίκες ή εξελίξεις, δημοσιότητα που έχει αποδειχθεί μερικές φορές καθοριστική για την εξέλιξη των υποθέσεων. Οι δικηγόροι, βασιζόμενοι στην προεργασία της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ, αναλαμβάνουν τον κύριο ρόλο στις δίκες. Αυτός ο τρόπος εργασίας επιτρέπει τη μερικές φορές χρονοβόρο αναζήτηση των εγγράφων και φακέλων. Καθώς και κυρίως την εξαντλητική και συγκριτική μελέτη όλων των φακέλων –στους οποίους περιλαμβάνονται και οι δικογραφίες των δικαστικών και ένορκων διοικητικών ανακρίσεων- και τη συνεχή παρακολούθηση των εξελισσόμενων υποθέσεων, που δεν γίνεται να κάνουν οι δικηγόροι λόγω έλλειψης μέσων και πόρων, παράλληλα με τη συστηματική επαφή με τα θύματα. Έτσι, τα θύματα έχουν επαρκή και ολοκληρωμένη στήριξη που τους εξασφαλίζει, κατά το δυνατό, αποτελεσματική ισότητα των όπλων με τους θύτες, οι οποίοι συνήθως έχουν την υποστήριξη πολλών και ακριβοπληρωμένων δικηγόρων που εξασφαλίζουν την εξαντλητική μελέτη των φακέλων από την πλευρά των πελατών τους.
Με την εμπειρία αυτή, η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ στήριξε ή στηρίζει ήδη 25 θύματα εμπορίας, πολλά από τα οποία που φιλοξενήθηκαν από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας ή/και άλλες ΜΚΟ (ΚΕΣΟ, Γιατροί του Κόσμου, ΚΑΘΒ) και απευθύνθηκαν στην ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ για τη δικαιωματική και νομική στήριξη. Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ χειρίζεται επίσης την υπόθεση των 502 εξαφανισθέντων «παιδιών των φαναριών». Αναλυτική ή περιληπτική παρουσίαση των υποθέσεων υπάρχει στο υπόμνημα «Υποθέσεις Θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων που Χειρίζεται το ΕΠΣΕ».
Στα πλαίσια των ενεργειών αυτών επιτεύχθηκε και η έκδοση εγκυκλίου του ΥΠΕΣΔΔΑ για τη χορήγηση αδειών παραμονής, τον Ιούνιο 2004, και άρχισε η χορήγηση και από τον Ιανουάριο 2005 η ανανέωση αδειών με παράλληλη έκδοση συμπληρωματικών εγκυκλίων και άλλων οδηγιών. Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ συνεργάζεται με το ΥΠΕΣΔΔΑ για την καλύτερη υλοποίηση των εγκυκλίων μετά την εμπειρία από τις πρώτες εφαρμογές τους. Με τη συστηματική συνεργασία με το ΥΠΕΣΔΔΑ ξεπεράστηκαν τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν, κυρίως στις περιπτώσεις όπου τα θύματα είχαν μετακινηθεί σε άλλη περιφέρεια από εκείνη στην οποία είχαν απελευθερωθεί από το κύκλωμα εκμετάλλευσής τους, ή παρατηρείτο καθυστέρηση των εισαγγελιών να ενημερώσουν τις Περιφέρειες για τη μη έκδοση αμετάκλητων δικαστικών αποφάσεων. Η εμπειρία που αποκτήθηκε από τη συνεργασία εκτιμάται πως συνέβαλε στη διαμόρφωση των προτάσεων τροποποίησης της νομοθεσίας που είναι υπό ψήφιση στη Βουλή και αναμένεται να οδηγήσουν στην αποτελεσματικότερη έκδοση των αδειών παραμονής και εργασίας από κεντρική υπηρεσία του ΥΠΕΣΔΔΑ. Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ ελπίζει πως η συνεργασία αυτή θα επιτρέψει στη διοίκηση να διαμορφώσει κατάλληλο διοικητικό πλαίσιο και για θύματα που έχουν παραμείνει επί πολλά χρόνια στην Ελλάδα, έχοντας στην πράξη ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία όπως και άλλοι μετανάστες, και επιθυμούν να παραμείνουν νόμιμα στη χώρα.
Στα πλαίσια του προγράμματος, η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ προσπάθησε να αναζητήσει επίσης άλλα αναγνωρισμένα θύματα με άδειες παραμονής τους προσφέρει ανάλογη στήριξη. Παράλληλα, επιδίωξε να εξασφαλίσει την απαραίτητη συνεργασία των αστυνομικών και δικαστικών αρχών, για να παρουσιάσει μια συστηματική καταγραφή της εξέλιξης των υποθέσεων μετά την εφαρμογή του νέου νόμου το 2002. Το ΥΠΕΣΔΔΑ και η ΕΛΑΣ έδωσαν μόνο συγκεντρωτικά στοιχεία για τα άτομα και τις υποθέσεις αυτές και όχι ανά υπόθεση, επικαλούμενα την προστασία προσωπικών δεδομένων. Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ θα επιδιώξει να ξεπεραστεί το εμπόδιο αυτό γιατί δεν πιστεύει πως η αρχή της προστασίας των προσωπικών δεδομένων έχει εισαχθεί για να εμποδίζει την αρωγή ΜΚΟ προς θύματα παραβιάσεων ανθρώπινων δικαιωμάτων. Άλλωστε, και η εξαγγελθείσα από τις αρχές Εθνική Βάση Δεδομένων θεωρητικά κινδυνεύει να αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα λόγω της ανάγκης επεξεργασίας (ιδίως ευαίσθητων) προσωπικών δεδομένων των θυμάτων.
Η νομική και άλλη δικαιωματική στήριξη στα θύματα περιλαμβάνει τον εφοδιασμό τους με άδεια παραμονής και εργασίας, και με βεβαίωση για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Κανένα από τα έγγραφα αυτά δεν υπήρχαν πριν ασχοληθεί η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ με το θέμα, εκτός από τις έμμεσες αναγνωρίσεις των θυμάτων από τους εισαγγελείς που εξασφάλιζε την αναστολή απέλασής τους. Μετά από πολύμηνες προσπάθειες για τη θεσμοθέτησή των προβλεπομένων από το νόμο, άρχισαν να εκδίδονται προσωρινές (με μορφή διοικητικών εγγράφων) και μετά μόνιμες (με τη μορφή αυτοκόλλητων στα διαβατήρια) άδειες παραμονής και βεβαιώσεις για τα θύματα, και μέσα στο 2005 ανανεώσεις αδειών. 11 από τις περίπου 25-30 άδειες παραμονής σε όλη την Ελλάδα (8 στην Αθήνα, 2 στη Θεσσσαλονίκη και 1 στην Ηλεία) έχουν εκδοθεί με επιμέλεια της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ: σχεδόν όλες οι άδειες που έχουν εκδώσει οι Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, όπου υπάρχουν στελέχη του ΕΠΣΕ (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) υπάγονται στην περίπτωση αυτή.
Δεύτερο, με εξαίρεση μία περίπτωση, δεν υπήρχε παράσταση πολιτικής αγωγής των θυμάτων. Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ έχει εξασφάλισε παράσταση πολιτικής αγωγής στα θύματα που αναφέρονται σε δικογραφίες όπου εμπλέκονται οι εκμεταλλευτές τους. Ούτε υπήρχε αγωγή αποζημίωσης στα αστικά δικαστήρια που επίσης άρχισε να προωθείται. Σε μερικές περιπτώσεις, τα θύματα δεν είχαν καν καταλάβει πως έχουν υποχρέωση να καταθέσουν στο δικαστήριο κατά των εμπόρων τους επόμενους μήνες. Ακόμα χειρότερα, σε πολλές περιπτώσεις, θύματα –ακόμα και πολλά που επαναπατρίστηκαν με φροντίδα της πολιτείας και του ΔΟΜ ή/και των αντίστοιχων πρεσβειών- δεν γνώριζαν πως ήτνα ταυτόχρονα και κατηγορούμενες … Στόχος του προγράμματος είναι όλα αυτά να εξασφαλίζονται και να εξηγούνται από την αρχή στα θύματα, είτε φιλοξενούνται σε ξενώνες, είτε μένουν όπου επιθυμούν, είτε επαναπατρίζονται. Στα πλαίσια του προγράμματος, διατηρείται επαφή και με επαναπατριζόμενα θύματα των οποίων τα δικαιώματα ως διαδίκων έχουν εξασφαλισθεί πριν επαναπατρισθούν. Σημειώνεται πως οι εισαγγελείς που ορίστηκαν να παρακολουθούν τις υποθέσεις αυτές από τον Προϊστάμενο Εισαγγελίας Αθηνών διατύπωσαν ως ένα από τα σοβαρά προβλήματα την απουσία των θυμάτων από τις δίκες, γεγονός που δυσχεραίνει την καταδίκη των φερομένων ως δραστών, ενώ παράλληλα έχουν ζητήσει να νομοθετηθεί η μη δίωξη των θυμάτων για «παρεμφερή» αδικήματα (παράνομη είσοδος ή/και εργασία ή/και πορνεία, χ΄ρηση πλαστών, κτλ.). Ένας από τους στόχους του προγράμματος είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού με την αναζήτηση των εντοπίσιμων θυμάτων. Δεύτερο ανάλογο πρόβλημα είναι η παρουσία των θυμάτων ως κατηγορουμένων που στις περισσότερες περιπτώσεις οδηγεί στο να έχουν τους ίδιους δικηγόρους με τους φερόμενους ως δράστες. Στόχος είναι να σταματήσει αυτή η πρακτική στο μέτρο του δυνατού. Επίσης έχει επιτευχθεί η αναβολή δικών λόγω μη σύννομης κλήτευσης θυμάτων ως μαρτύρων ή/και κατηγορουμένων (κλητεύονταν μέχρι και στις διευθύνσεις των χώρων όπου τις εκμεταλλεύονταν…).
Όλα αυτό το έργο γίνεται σε συνεργασία με άλλες ΜΚΟ της «Ομάδας Γαλατσίου», στην οποία η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ διευκόλυνε τη διαμόρφωση κοινών θέσεων και σύνταξη υπομνημάτων για το σύνολο των προβλημάτων που υπάρχουν στο χώρο της καταπολέμησης της εμπορίας κτλ.. Τα σχετικά κείμενα, που σε μεγάλο βαθμό βασίζονται στην εμπειρία της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ στο χειρισμό των δικαιωματικών και νομικών υποθέσεων, έχουν υποβληθεί στη σχετική ειδική διυπουργική επιτροπή και στον Προϊστάμενο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών. Το πιο επικαιροποιημένο υπόμνημα της «Ομάδας Γαλατσίου» δημοσιοποιήθηκε στις 26 Μαΐου 2005.
Η πολυπλοκότητα των αντιμετωπιζόμενων καταστάσεων αντικατοπτρίζεται στις ενδεικτικές ώρες απασχόλησης ανά περίπτωση. Για παράδειγμα, έχουν αφιερωθεί περί τις 750 ώρες στην υπόθεση – «πιλότο» της Όλγας Μπ. στα δύο χρόνια που πέρασαν. Η ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ εντόπισε πρώτα το πρόβλημα από τα ΜΜΕ, και μετά την ίδια στην Ηλεία. Στάλθηκε μια πρώτη επιστολή στον Εισαγγελέα του Άρειου Πάγου (24/5/2003) και βγήκε δελτίο τύπου που ακολουθήθηκε από συνεντεύξεις στα ΜΜΕ. Ακολούθησε επίσκεψη στο Εφετείο Πατρών για να διαπιστωθεί γιατί δεν κλήθηκε και παρακολούθηση της δυστυχώς λανθασμένης ενημέρωσης της Εισαγγελίας του Άρειου Πάγου από την Εισαγγελία Εφετών Πατρών που οδήγησε σε απόρριψη της έκκλησης για αναίρεση. Χρειάστηκε να βρεθούν οι δύο κάτοικοι της διεύθυνσης όπου επιδόθηκαν οι κλήσεις και να δηλώσουν ένορκα άγνοια τόσο για την Όλγα Μπ. όσο και για τους δικαστικούς επιμελητές, να συνταχθεί δεύτερη έκκληση στον Εισαγγελέα του Άρειου Πάγου (12/6/2003) και να ακολουθήσει δημοσιοποίηση από τα ΜΜΕ με αποτέλεσμα να παρέμβει ο Υπουργός Δικαιοσύνης και να ζητήσει να γίνει αναίρεση, ενέργεια για την οποία συντάχθηκε ευχαριστήρια επιστολή στον Υπουργό. Παράλληλα υπήρξε και ενημέρωση των διεθνών φορέων (ΜΚΟ και άλλων) για την εξέλιξη. Όταν διαπιστώθηκε απροθυμία της δικαιοσύνης να διερευνήσει την ευθύνη των δικαστικών επιμελητών, συντάχθηκε έγκληση της Όλγας Μπ., στα πλαίσια της οποίας μήνες αργότερα –και μετά από δημόσια πίεση να προχωρήσει η προκαταρκτική εξέταση- δόθηκε και κατάθεση του διαχειριστή της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ στην Ηλεία. Όταν τον Οκτώβριο 2003 ο Άρειος Πάγος παρέλειψε να καλέσει την Όλγα Μπ. στην αναίρεση, υπήρξε νέα επιστολή στον Υπουργό Δικαιοσύνης και σχετική δημοσιότητα. Όταν τον Ιούνιο 2004 εισαγγελέας της Αμαλιάδας αποφάσισε να μπει στο αρχείο η μήνυση κατά των δικαστικών επιμελητών, απαιτήθηκε τόσο νομική προσφυγή της Όλγας Μπ. όσο και ανάλογη κινητοποίηση που τελικά οδήγησαν στην ανατροπή της αρχειοθέτησης από την Εισαγγελία Εφετών Πατρών και την άσκηση ποινικής δίωξης. Στη διαδικασία δε εντοπίστηκε πως οι κλήσεις στην Όλγα Μπ. δεν είχαν επιδοθεί απλώς σε λανθασμένη διεύθυνση αλλά σε γνωστή διεύθυνση ατόμου συνεργαζόμενου με το κύκλωμα εκμετάλλευσης της Όλγας Μπ. και πως στην απίστευτη αυτή διαδικασία εμπλέκονταν και υπηρεσίες της εισαγγελίας της Πάτρας! Παράλληλα, ξεκίνησαν –σε συνεννόηση με το Γραφείο του Υπουργού- οι ενέργειες για τη νομιμοποίηση της παραμονής της. Οι τελευταίες περιλάμβαναν πολλαπλές επισκέψεις στην Εισαγγελία της Αθήνας για την αναγνώρισή της ως θύματος και αναστολή απέλασής της, και νέα σειρά επιστολών και δελτίων μετά την πρωτοφανή απόρριψη του αιτήματος λόγω «αναρμοδιότητας». Ακολούθησαν ανάλογες ενέργειες στην Εισαγγελία της Πάτρας που είχαν σχεδόν άμεσο αποτέλεσμα. Παράλληλα, οργανώθηκε συνάντηση στην Αθήνα μεταξύ διεθνών μη κυβερνητικών και διακυβερνητικών φορέων αλλά και στελεχών υπουργείων (μεταξύ των οποίων και εκπρόσωπος της ΥΔΑΣ) με την Όλγα Μπ. για την ευαισθητοποίηση περί το πρόβλημά της, στα πλαίσια σχετικών εκδηλώσεων του ΕΠΣΕ. Στις αρχές του 2004, ξεκίνησαν οι ενέργειες χορήγησης βεβαίωσης για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη –η πιο γρήγορη σε αποτέλεσμα δράση χάρη στην πολύ καλή συνεργασία με την ΕΛΑΣ Ηλείας- και άδειας παραμονής. Εκεί διαπιστώθηκε πως η πολιτεία επί δυόμισι χρόνια δεν είχε προβλέψει τη θεσμοθέτηση αυτοκόλλητων αδειών παραμονής του άρθρου 44 παρ. 7 του Ν. 2910/2001 με αποτέλεσμα να χρειαστεί σειρά ενεργειών προς την Περιφέρεια αλλά και επιστολή στον υπηρεσιακό Υπουργό Εσωτερικών και επαφές με το σύμβουλό του που όμως, λόγω απροθυμίας αρμόδιων υπαλλήλων –όπως μας δηλώθηκε- δεν έλυσε το θέμα. Παράλληλα οι πιέσεις μας –που περιλάμβαναν και αναφορά στο Συνήγορο του Πολίτη- οδήγησαν σε σειρά εγγράφων των Περιφερειών στο Υπουργείο, ανάληψη πρωτοβουλίας από το νέο Περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας έκδοσης «προσωρινών» αδειών, χρήση των τελευταίων για να πιεστούν οι άλλες Περιφέρειες να εκδώσουν ανάλογες –και για την Όλγα Μπ.- και πίεση προς το Υπουργείο των Περιφερειών –και ειδικότερα της Δυτικής Ελλάδας- που οδήγησε επιτέλους στην έκδοση εγκυκλίου στις 22/6/2004 ενώ παράλληλα εκδιδόταν και η πρώτη αυτοκόλλητη άδεια για την Όλγα Μπ. Ακολούθησε νέα σειρά ενεργειών για να αποκτήσει η Όλγα Μπ. άδεια εργασίας, πριν καταργηθεί με νομοθετική ρύθμιση η χωριστή άδεια εργασίας και αποκτήσει ισχύ άδειας εργασίας η άδεια παραμονής. Τον Ιανουάριο 2005 έγιναν ενέργειες για την ανανέωση της άδειας. Παράλληλα με όλα αυτά, εν όψει των δικών, υπήρξε ανταλλαγή επιστολών με την ΕΛΑΣ για τη χορήγηση αντιγράφου της σχετικής ΕΔΕ (φάκελος 225 σελίδων) που μελετήθηκε μαζί με τη δικογραφία, καθώς και την απόφαση για διενέργεια νέας ΕΔΕ μετά την τελεσίδικη καταδίκη αστυνομικού. Οι δε δίκες απαιτούσαν επανειλημμένη κινητοποίηση των ΜΜΕ με δελτία τύπου, συνεντεύξεις κτλ, έξι ταξίδια (τρεις αναβολές ή διακοπές και τρεις ημέρες δίκης) στην Πάτρα με παραμονή εκεί επί διήμερο του δικηγόρου και ενός ή δύο στελεχών της ΕΤΕΠΕ/ΕΠΣΕ, καθώς και ένα πρόσθετο ταξίδι για τη συμμετοχή σε εκδήλωση ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης της Πάτρας ώστε να είναι πλαισιωμένο το θύμα από ηθικούς συμπαραστάτες, όπως δυστυχώς συμβαίνει πάντα με τους φερόμενους θύτες και δημιουργείται εικόνα ανισορροπίας που δεν αφήνει ανεπηρέαστους τους λαϊκούς δικαστές. Η κινητοποίηση αυτή οδήγησε σε μια πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα συμπαράσταση πολλών οργανώσεων, φορέων και δημόσιων προσώπων στην Όλγα Μπ. και εκτενέστατη κάλυψη της υπόθεσης και της δίκης από τα τοπικά αλλά και τα εθνικά ΜΜΕ. Τέλος, υποβλήθηκε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Φυσικά, άλλες περιπτώσεις θυμάτων απαιτούν πολύ λιγότερη χρονική απασχόληση.
ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
ΠΟΥ ΧΕΙΡΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΕΠΣΕ
ΙΟΥΛΙΟΣ 2005
1. Υπόθεση Olga B. (παλαιάς νομοθεσίας)
Η υπόθεση αυτή λειτούργησε ως πιλοτική από πάρα πολλές πλευρές.
Η δικαστική διάσταση ανέδειξε την απουσία προϋποθέσεων δίκαιης δίκης. Υπήρξε πολύχρονη καθυστέρηση εκδίκασης: η αμετάκλητη απόφαση στην υπόθεση μαστροπείας, σωματεμπορίας και βιασμού εκδόθηκε σχεδόν επτά χρόνια μετά τα συμβάντα και πάνω από έξι χρόνια μετά την έναρξη της δικαστικής διερεύνησης. Μερική συνέπεια της καθυστέρησης εκτιμάται πως είναι η τελική αθώωση κατά πλειοψηφία και παρά την εισαγγελική πρόταση καταδίκης του αστυνομικού κατηγορούμενου και για το βιασμό του θύματος, καθώς όλοι οι μάρτυρες που είχε το θύμα δεν ήταν πια στη διάθεση της δικαιοσύνης. Όπως γενικά δεν ήταν και κανένα άλλο από τα θύματα του ιδίου κυκλώματος. Για αυτό και η υπόθεση κατέληξε σε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Στην πρώτη φάση υπήρξε επίσης προσπάθεια να εμφανισθεί ως άγνωστης διεύθυνσης το θύμα και έγινε μια πρώτη δίκη χωρίς την παρουσία του. Μετά τη δημόσια κινητοποίηση έγινε αναίρεση της απόφασης αυτής από τον Άρειο Πάγο. Για να εξασφαλιστεί η απουσία του θύματος, στις κλήσεις εμφανιζόταν ως διεύθυνσή της η διεύθυνση του ταξιτζή που χρησιμοποιούσαν οι εκμεταλλευτές των γυναικών και στην οποία υπήρχε επίσης –ιδιοκτησία της οικογένειας του ταξιτζή- κατάστημα «αστυνομικού ενδιαφέροντος» (ηλεκτρονικών παιγνιδιών κτλ). Οι επανειλημμένες καταγγελίες για τις παράνομες και παράτυπες επιδόσεις κλήσεων δεν διερευνήθηκαν αυτεπάγγελτα από τη δικαιοσύνη. Χρειάστηκε μήνυση του θύματος –που ετοιμάστηκε και υποβλήθηκε με πρωτοβουλία του ΕΠΣΕ- για να γίνει δικαστική διερεύνηση η οποία μάλιστα σε πρώτη φάση οδήγησε σε θέση στο αρχείο της μήνυσης. Απαιτήθηκε προσφυγή κατά της διάταξης –που ετοιμάστηκε και υποβλήθηκε με πρωτοβουλία του ΕΠΣΕ-, παράλληλα με νέα δημόσια κινητοποίηση, για να ασκηθεί ποινική δίωξη κατά των εμπλεκομένων δικαστικών επιμελητών. Παράλληλα διαπιστώθηκε εμπλοκή των εισαγγελιών πρωτοδικών και εφετών στην αναγραφή των λανθασμένων διευθύνσεων και στην τουλάχιστο λανθασμένη ενημέρωση της δικαστικής και πολιτικής ηγεσίας της χώρας για τη μη επίδοση των κλήσεων: σχετικές καταγγελίες και έκκληση για δικαστική διερεύνηση προς την ηγεσία της δικαιοσύνης εκκρεμούν. Έχει επίσης υποβληθεί από το θύμα και αγωγή αποζημίωσης κατά των εμπλεκομένων στη σωματεμπορία, μαστροπεία και βιασμό του. Έτσι εκκρεμούν δικαστικά προσφυγή σε ευρωπαϊκό δικαστήριο, εκδίκαση αγωγής, πιθανολογούμενη δίκη δικαστικών επιμελητών και επιδιωκόμενη διερεύνηση ευθυνών δικαστικών λειτουργών.
Παράλληλα, με δεδομένη την αμετάκλητη καταδίκη των υπευθύνων για μαστροπεία και σωματεμπορία καθώς και του αστυνομικού για παράβαση καθήκοντος, επιδιώκεται η σύμφωνα με τη νομοθεσία απόταξη του αστυνομικού, που και πάλι φαίνεται να απαιτεί επανειλημμένη εμπλοκή του θύματος, μέσω του ΕΠΣΕ, με σχετικά αιτήματα προς την ΕΛΑΣ. Σημειώνεται πως η μέχρι τώρα πειθαρχική διερεύνηση της υπόθεσης, παρά τη διπλή πρόταση της ηγεσίας της ΕΛΑΣ στα δύο πειθαρχικά συμβούλια για απόταξη οδήγησε μόνο σε επιβολή ποινής προσωρινής αργίας, η οποία «διευκόλυνε» και την υπεράσπιση του αστυνομικού.
Στο διοικητικό επίπεδο, το θύμα ήταν το πρώτο που έκανε αίτηση χορήγησης ειδικής άδειας παραμονής για αναγνωρισμένα θύματα εμπορίας γυναικών στις αρχές του 2004. Δεδομένου ότι η σχετική νομοθεσία δεν είχε μέχρι τότε ενεργοποιηθεί, η αίτηση αυτή σε συνδυασμό με την πρόθυμη στήριξή της από τους αρμόδιους υπαλλήλους της περιφέρειας με επανειλημμένες υπομνήσεις προς τις κεντρικές υπηρεσίες του υπουργείου, οδήγησε στη διαμόρφωση πρακτικής έκδοσης εξάμηνων αδειών αυτού του τύπου που αποτυπώθηκε σε εγκύκλιο και μετά σε μερική τροποποίηση της νομοθεσίας για την ενοποίηση της άδειας παραμονής με την άδεια εργασίας. Δεδομένου ότι η Olga B. «προηγήθηκε» των τυποποιήσεων, πήρε την πρώτη άδεια παραμονής με διάρκεια δώδεκα μηνών από την ημερομηνία αίτησης και υπέστη τη γραφειοκρατικά επώδυνη διαδικασία έκδοση χωριστής άδειας εργασίας, πιθανότατα της μόνης που εκδόθηκε για θύμα. Κατά τη διαδικασία αυτή διαπιστώθηκε πως η σχετική νομοθεσία δεν ήταν επαρκώς γνωστή στις δημόσιες υπηρεσίες. Περισσότερο εύκολη ήταν η έκδοση βεβαίωσης για δικαίωμα σε δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθώς –στην περίπτωση αυτή και σε άλλες συναφείς- οι αστυνομικές υπηρεσίες αποδείχθηκαν είτε ενήμερες είτε ευέλικτες αμέσως μετά την ενημέρωσή τους. Όμως μερικά νοσοκομεία αγνοούσαν την πρόνοια του νόμου και αρνούνταν τη δωρεάν περίθαλψη με βάση τις βεβαιώσεις αυτές που απλώς παραπέμπουν σε νομοθεσία και δεν περιγράφουν ρητά τη δωρεάν περίθαλψη. Σήμερα η υπόθεση αυτή θα αποτελέσει πιλότο για τη στάση της πολιτείας απέναντι σε θύμα (παλαιού καθεστώτος) για την υπόθεση του οποίου έχει βγει αμετάκλητη δικαστική απόφαση αλλά μετά από πολύχρονη παραμονή στην Ελλάδα και ένταξη στην κοινωνία (είναι αρραβωνιασμένη με Έλληνα και δεν έχει μπορέσει να παντρευτεί λόγω αδυναμίας εξασφάλισης πιστοποιητικού αγαμίας από την Ουκρανία όπου δεν μπορούσε καν να μεταβεί) δεν επιθυμεί να επαναπατρισθεί στην Ουκρανία όπου ως θύμα θα είναι εκτεθειμένη και στα κυκλώματα τα οποία κατήγγειλε. Προς το παρόν η πολιτεία ανανέωσε την άδεια παραμονής για έξι μήνες. Θα υποβληθεί αίτηση-πιλότος παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους.
Η υπόθεση αυτή, λόγω των πολλαπλών διαστάσεων που προαναφέρθηκαν, έπαιξε και σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και των αρχών στα θέματα εμπορίας ανθρώπων. Με πρωτοβουλία του ΕΠΣΕ και, μερικές φορές, τη συνδρομή άλλων ΜΚΟ της «Ομάδας Γαλατσίου» ή/και άλλων οργανώσεων ή/και κοινοβουλευτικών στελεχών, υπήρξε εκτενής κάλυψη από τα ΜΜΕ τα οποία με τη σειρά τους ευαισθητοποίησαν την κοινή γνώμη αλλά και τις αρχές. Παράλληλα περιλήφθηκε σε εκθέσεις ή άλλα κείμενα για την Ελλάδα διεθνών ΜΚΟ και (δια)κυβερνητικών οργάνων (ΟΗΕ, State Department). Εκτιμάται πως χάρη στη δημοσιότητα αυτή υπήρξε παρέμβαση του Υπουργού Δικαιοσύνης προς τον Εισαγγελέα του Άρειου Πάγου για αίτηση αναίρεσης και άσκηση δίωξης κατά των δικαστικών επιμελητών, δύο δικαστικών ενεργειών που διόρθωσαν σημαντικές πτυχές της «άδικης» δικαστικής διαδικασίας. Παράλληλα, η συνολική υποστήριξη προς το θύμα από όλα τα ΜΜΕ της Πάτρας όπου έγιναν οι δίκες, το 2004, ευαισθητοποίησε την κοινωνία της πόλης σε βαθμό που η αθώωση κατά πλειοψηφία του φερόμενου δράστη του βιασμού του θύματος να εκληφθεί από την τοπική κοινωνία ως άδικη.
Τέλος, η έμπειρη νομική και δικαιωματική στήριξη, μέσα από το πρόγραμμα του ΕΠΣΕ που χρηματοδότησε η ΥΔΑΣ, επέτρεψε να γίνουν όσα προαναφέρθηκαν και να υπάρχει μια ισορροπία στην αίθουσα του δικαστηρίου όπου ο βασικός κατηγορούμενος είχε τη στήριξη τριών δικηγόρων.
2-3. Υπόθεση G. M. και C. P. (παλαιάς νομοθεσίας)
Η δικαστική διάσταση ανέδειξε περίτρανα την απουσία προϋποθέσεων δίκαιης δίκης. Υπήρξε πολύχρονη καθυστέρηση εκδίκασης με αποτέλεσμα να έχει εκδοθεί μόνο η πρωτόδικη απόφαση και μόνο για μερικούς κατηγορουμένους στην υπόθεση μαστροπείας, σωματεμπορίας, αρπαγής, βιασμού κτλ. πάνω από έξι χρόνια μετά την έναρξη της δικαστικής διερεύνησης μετά τις καταγγελίες των ανήλικων τότε θυμάτων. Μερική συνέπεια της καθυστέρησης είναι η μερική ή συνολική παραγραφή πλείστων αδικημάτων με δικαστικές αποφάσεις για την οποία έχει κληθεί επανειλημμένα η δικαιοσύνη να επιβάλει τις δέουσες κυρώσεις, χωρίς να έχει ξεκινήσει παρόμοια διαδικασία μέχρι σήμερα. Παράλληλα, άλλη συνέπεια της καθυστέρησης είναι το γεγονός ότι στην πρωτόδικη δίκη δικάστηκαν τελικά μόνο 14 από τους 26 κατηγορουμένους. Σε αυτούς δεν περιλαμβανόταν ο βασικός κατηγορούμενος, που μια και δεν ήταν προφυλακισμένος απλώς φυγοδίκησε, όπως και δέκα άλλοι αλλοδαποί κατηγορούμενοι, που προφανώς η πολιτεία δεν φρόντισε να είναι στη διάθεση της δικαιοσύνης. Αντίθετα, μετά από μιαν πρωτοφανή και κατά παράβαση κάθε κανόνα δικαίου διαδικασία, τα δύο ανήλικα θύματα κάθισαν στο ίδιο εδώλιο με τους κατηγορούμενους για την αρπαγή, το βιασμό και την εξώθησή τους σε καταναγκαστική πορνεία. Ήταν κατηγορούμενες μόνο για το άσχετο με την υπόθεση και -όπως δέχθηκε και το δικαστήριο- παραγραμμένο αδίκημα της παράνομης εισόδου στη χώρα, για το οποίο μάλιστα η C. P. είχε ήδη καταδικαστεί το 1998. Έτσι τώρα εκκρεμεί η κατ’ έφεση δίκη των οκτώ καταδικασθέντων (μεταξύ των οποίων τριών αστυνομικών), μια ή περισσότερες πρωτόδικες δίκες για τους κατηγορουμένους για τους οποίους έχει διαχωριστεί η δίκη λόγω απουσίας τους από την πρώτη δίκη, οι αγωγές των θυμάτων κατά της πολιτείας και των εμπλεκομένων στην εκμετάλλευσή τους.
Σε ότι αφορά τον πειθαρχικό έλεγχο των εμπλεκομένων αστυνομικών, διαπιστώθηκε πως η ΕΛΑΣ επίσημα αγνοούσε τις μέχρι πρόσφατα εκκρεμείς δίκες των στελεχών της, όπως και τις καταγγελίες σε βάρος άλλων αστυνομικών που δεν αξιοποιήθηκαν μεν δικαστικά αλλά σίγουρα είναι πειθαρχικά ελεγκτέες (αστυνομικοί διοικητές που καταγγέλθηκαν ένορκα από υφισταμένους τους πως απέτρεπαν τον έλεγχο του παράνομου οίκου ανοχής απέναντι από το αστυνομικό τμήμα τους) και για αυτό δεν είχε γίνει σχετική πειθαρχική διερεύνηση και επιβολή κυρώσεων. Μετά από επανειλημμένες παρεμβάσεις του ΕΠΣΕ, η ΕΛΑΣ διερευνά τα θέματα αυτά καθώς και τον πειθαρχικό έλεγχο των καταδικασθέντων αστυνομικών.
Στο διοικητικό επίπεδο, τα δύο θύματα είχαν αξιοποιήσει τη δυνατότητα νομιμοποίησης αλλοδαπών του Ν. 2910/2001. Όμως, το 2004 παρουσιάστηκαν εμπλοκές στις ανανεώσεις των αδειών. Η μικρή εμπλοκή για την G. M. τακτοποιήθηκε εύκολα με φροντίδα του ΕΠΣΕ. Η μεγάλη εμπλοκή για την C. P., που απόρρεε από καταδίκη της μετά τη σύλληψή της ερήμην ενώ ήταν σε γνωστό ίδρυμα όπου είχε τοποθετηθεί με διαταγή της εισαγγελίας ανηλίκων, αντιμετωπίσθηκε στην αρχή με φροντίδα του ΕΠΣΕ και βοήθεια του Συνηγόρου του Πολίτη που είχε γνωματεύσει για το παράτυπο αν όχι παράνομο χαρακτήρα της ακύρωσης της άδειας παραμονής με βάση καταδίκη της για πράξη όταν ήταν ανήλικη που θα έπρεπε να είχε διαγραφεί από το ποινικό μητρώο της μετά την ενηλικίωσή της. Μετά την επίμονη άρνηση της διοίκησης να ανακαλέσει την ακύρωση, το ΕΠΣΕ επανέφερε το θέμα στο Συνήγορο του Πολίτη και ενημέρωσε το θύμα για τις δικαστικές ενέργειες που έπρεπε να γίνουν για ακύρωση της ερήμην καταδίκης και ενδεχόμενης αναζήτησης ευθυνών για το «ερήμην» της υπόθεσης. Όμως, το θύμα επέλεξε να διακόψει επαφή με το ΕΠΣΕ, ενώ ο Συνήγορος του Πολίτη φαίνεται να σταμάτησε την ενασχόλησή του με το θέμα. Λίγο αργότερα, δημοσιεύτηκε η πληροφορία πως η C. P. συνελήφθη και έγινε κινητοποίηση μερικών οργανώσεων και ερώτηση στη Βουλή με λανθασμένα στοιχεία που αδικούσαν την αναγκαία αξιοπιστία όσων τα εμφάνιζαν: παρουσιάστηκε πως κινδύνευε με απέλαση αναγνωρισμένο θύμα εμπορίας (η ερώτηση μάλιστα μιλούσε ανακριβέστατα και για τα δύο θύματα) ενώ είχε επιλεγεί –και σωστά- να μην αναζητήσει παρόμοια καθεστώς άδειας παραμονής κανένα από τα δύο θύματα, εφ’ όσον είχαν ενταχθεί επιτυχώς στη διαδικασία νομιμοποίησης που εξασφαλίζουν μονιμότητα, ενώ οι άδειες για τα θύματα είναι περιορισμένης διάρκειας. Από ότι αναφέρθηκε, οι δικηγόροι της C. P. έκαναν τελικά τις απαραίτητες δικαστικές ενέργειες και αφέθηκε ελεύθερη.
Η υπόθεση αυτή, λόγω των πολλαπλών διαστάσεων που προαναφέρθηκαν, έπαιξε και σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και των αρχών στα θέματα εμπορίας ανθρώπων. Η πρώτη δημοσιότητα δόθηκε με φροντίδα των δικηγόρων των θυμάτων και την ευαισθησία μερικών δημοσιογράφων. Με πρωτοβουλία ή συνδρομή του ΕΠΣΕ και, μερικές φορές, τη συνδρομή άλλων ΜΚΟ της «Ομάδας Γαλατσίου» ή/και άλλων οργανώσεων ή/και κοινοβουλευτικών στελεχών, συντηρήθηκε κάλυψη από τα ΜΜΕ τα οποία με τη σειρά τους ευαισθητοποίησαν την κοινή γνώμη αλλά και τις αρχές. Εκτιμάται πως χάρη στη δημοσιότητα αυτή υπήρξε παρέμβαση του Υπουργού Δικαιοσύνης προς την εισαγγελία για αποφυγή της παραγραφής το 2003, που απλώς συνέβαλε στη μερική αποφυγή παραγραφής. Δυστυχώς, τα αθηναϊκά/εθνικά ΜΜΕ δεν έδειξαν την απαραίτητη ευαισθητοποίηση για την κάλυψη της δίκης που κράτησε τέσσερις εβδομάδες.
Τέλος, η έμπειρη νομική και δικαιωματική στήριξη, μέσα από το πρόγραμμα του ΕΠΣΕ που χρηματοδότησε η ΥΔΑΣ, επέτρεψε να υπάρχει μια αξιοπρεπώς αμειφθείσα δικηγορική παρουσία από ομάδα δύο δικηγόρων για τα θύματα που ήταν ταυτόχρονα κατηγορούμενες και πολιτικώς ενάγουσες, σε μια δίκη όπου υπήρχαν συνολικά περίπου είκοσι δικηγόροι και βοηθοί.
4-5. Υπόθεση T. B. και L. I. (νέας νομοθεσίας)
Οι T. B. και L. I. είναι δύο αναγνωρισμένα θύματα που φιλοξενήθηκαν από τους «Γιατρούς του Κόσμου». Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή τους εξασφαλίζοντας την έκδοση βεβαιώσεων για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και αδειών παραμονής ως θύματα. Οι τελευταίες σε πρώτη φάση εκδόθηκαν σε απλό χαρτί γιατί δεν είχε εξασφαλισθεί η εφαρμογή του νόμου με έκδοση αυτοκόλλητων αδειών στα διαβατήρια. Μετά την έκδοση σχετικής εγκυκλίου το ΕΠΣΕ στήριξε και βοήθησε στην έκδοση άδειας παραμονής και εργασίας για την T. B., δεδομένου ότι στο μεταξύ η L. I. επέλεξε να επιστρέψει στη χώρα της, και στην ανανέωση της βεβαίωσης δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί εξ αναβολής δίκη για την υπόθεση αυτή με τη διαφαινόμενη ιδιαιτερότητα ότι τα άτομα που καταγγέλλει το θύμα ως διακινητές και εκμεταλλευτές να μην περιλαμβάνονται στο κατηγορητήριο. Ήδη μετά από ενέργειες του ΕΠΣΕ η δίκη αναβλήθηκε λόγω μη νόμιμης κλήτευσης των θυμάτων. Έχει εξασφαλισθεί η παρουσία του θύματος ως πολιτικώς ενάγουσας και ανάλογα με την εξέλιξη της δίκης θα υποβληθεί σχετική αγωγή αποζημίωσης.
Στο θέμα της άδειας παραμονής, με φροντίδα του ΕΠΣΕ έχει ανανεωθεί για έξη μήνες η άδεια του πρώτου θύματος και πρέπει να γίνει νέα διαδικασία ανανέωσης της άδειας. Παράλληλα αναζητείται δυνατότητα εντοπισμού της L. I. στη χώρα της για να της γνωστοποιηθούν τα δικαιώματά της και οι υποχρεώσεις της σε σχέση με τη δίκη αλλά και την αγωγή για αποζημίωση. Τέλος, το ΕΠΣΕ φρόντισε να φιλοξενηθεί η T. B. στον ξενώνα της «Κλίμακας», όταν της ζητήθηκε από τους «Γιατρούς του Κόσμου» να φύγει από τον ξενώνα τους.
6-8. Υπόθεση T. Α., T. Ι. και K. (νέας νομοθεσίας)
Οι T. A. και T. I. είναι δύο αναγνωρισμένα θύματα που φιλοξενήθηκαν από το Κέντρο Στήριξης Οικογένειας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (ΚΕΣΟ). Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή τους εξασφαλίζοντας την έκδοση βεβαιώσεων για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και αδειών παραμονής ως θύματα.
Στο δικαστικό τομέα, παρατηρείται απαράδεκτη καθυστέρηση στην προκαταρκτική εξέταση που διαρκεί ήδη πάνω από είκοσι μήνες (ανώτατο όριο που προβλέπει ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας με όλες τις δυνατές παρατάσεις είναι οι οκτώ μήνες) με αποτέλεσμα να μην έχει ασκηθεί ποινική δίωξη κατά των διακινητών και εκμεταλλευτών τους που συνεχίζουν να δρουν ελεύθερα και να μην μπορούν να δηλώσουν παράσταση πολιτικής αγωγής τα θύματα ώστε να ασκήσουν τα σχετικά δικαιώματά τους. Ανάλογα με το ακριβές περιεχόμενο της δικογραφίας που θα αναζητηθεί θα εξετασθεί και η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης. Παράλληλα, η υπόθεση αυτή έχει τη σημαντική διάσταση της ύπαρξης καθ’ όλα νόμιμων θεωρήσεων στα διαβατήριά τους από ελληνικό προξενείο που εκδόθηκαν βέβαια με καθ’ όλα παράνομο τρόπο, με προφανή εμπλοκή και στελεχών ελληνικών προξενικών αρχών. Για το θέμα έχει ενημερωθεί το Υπουργείο Εξωτερικών και η αρμόδια εισαγγελέας Αθηνών για τη δικαστική δίωξη.
Παράλληλα, έχει καθυστερήσει και η ανανέωση των αδειών παραμονής των δύο θυμάτων λόγω μη απάντησης επί μήνες της Εισαγγελίας στην Περιφέρεια. Ήδη χρειάζεται να γίνει σύντομα νέα αίτηση εξάμηνης ανανέωσης ενώ δεν έχουν εκδοθεί οι ανανεωμένες άδειες του προηγουμένου εξαμήνου.
H K. έχει έρθει σε επαφή με το ΕΠΣΕ μέσω των άλλων δύο θυμάτων στην υπόθεση αυτή και έχει αναφέρει τη δική της συναφή εμπειρία με το ίδιο κύκλωμα διακίνησης και εκμετάλλευσης. Φέρεται να έχει εμπλακεί σε συναφή δικαστική υπόθεση χωρίς να έχει αναγνωρισθεί ως θύμα. Το ΕΠΣΕ εξετάζει προσεκτικά τα δεδομένα αυτά και τη δυνατότητα κατάθεσής της στα πλαίσια της υπόθεσης με παράλληλη παροχή προστασίας του νόμου (αναγνώριση ως θύμα κτλ).
9-11. Υπόθεση V. Kh., I. G. και E. D. (νέας νομοθεσίας)
H V. Kh. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Οικογένειας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (ΚΕΣΟ). Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή του εξασφαλίζοντας την έκδοση βεβαίωσης για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και άδειας παραμονής ως θύμα που ήδη ανανεώθηκε.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η σχετική ποινική δίκη. Έχουν δοθεί δύο αναβολές, η δεύτερη μετά από ενέργειες του ΕΠΣΕ λόγω μη νόμιμης κλήτευσης των θυμάτων. Έχει ήδη υποβληθεί δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής και ανάλογα με την εξέλιξη της δίκης θα εξετασθεί η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης. Παράλληλα, η υπόθεση αυτή έχει τη σημαντική διάσταση της ύπαρξης καθ’ όλα νόμιμης θεώρησης στο διαβατήριο του θύματος από ελληνικό προξενείο που εκδόθηκε βέβαια με καθ’ όλα παράνομο τρόπο, με προφανή εμπλοκή και στελεχών ελληνικών προξενικών αρχών. Για το θέμα έχει ενημερωθεί το Υπουργείο Εξωτερικών και η αρμόδια εισαγγελέας Αθηνών για τη δικαστική δίωξη.
Εκκρεμεί επίσης η δεύτερη εξάμηνη ανανέωση της άδειας παραμονής.
Οι I. G. και E. D. είναι μάρτυρες στην ίδια δίκη και έχουν επαναπατρισθεί μέσω ΔΟΜ. Το ΕΠΣΕ φρόντισε να κλητευθούν νόμιμα μέσω ΔΟΜ και έχει έρθει σε επαφή με το ΔΟΜ Ρωσίας για να εντοπισθούν, να τους γνωστοποιηθούν τα δικαιώματά τους και οι υποχρεώσεις τους σε σχέση με τη δίκη αλλά και την αγωγή για αποζημίωση. Εκκρεμεί η απάντηση του ΔΟΜ.
12-16. Υπόθεση U. O., O. Kh., I. M., R. B. και V. V. (νέας νομοθεσίας)
Η U. O. και η O. Kh. είναι αναγνωρισμένα θύματα που φιλοξενήθηκαν από το Κέντρο Στήριξης Οικογένειας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (ΚΕΣΟ). Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή τους εξασφαλίζοντας την έκδοση βεβαίωσης για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και άδειας παραμονής.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η σχετική ποινική δίκη. Ήδη έχουν υπάρξει δύο αναβολές, η δεύτερη κατόπιν ενεργειών του ΕΠΣΕ λόγω μη νόμιμης κλήτευσης των θυμάτων. Έχει ήδη υποβληθεί δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής και θα εξετασθεί η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης ανάλογα με την απόφαση.
Εκκρεμούν αιτήσεις εξάμηνης ανανέωσης των αδειών παραμονής.
Παράλληλα, στη δίκη αυτή διαπιστώθηκε πως είναι μάρτυρες και οι I. M., R. B. και V. V. που έχουν επαναπατρισθεί. Το ΕΠΣΕ υπέδειξε στο δικαστήριο πώς θα κλητευθούν, η πρώτη μέσω του ΔΟΜ και οι άλλες δύο μέσω των πρεσβειών των χωρών τους. Το ΕΠΣΕ έχει έρθει σε επαφή με το ΔΟΜ Ουκρανίας για να εντοπισθεί η πρώτη, να της γνωστοποιηθούν τα δικαιώματά της και οι υποχρεώσεις της σε σχέση με τη δίκη αλλά και την αγωγή για αποζημίωση. Εκκρεμεί η απάντηση του ΔΟΜ.
17. Υπόθεση S. H. (νέας νομοθεσίας)
H S. H. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε από τους «Γιατρούς του Κόσμου». Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή της εξασφαλίζοντας την έκδοση βεβαίωσης για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και άδειας παραμονής.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η ποινική δίκη. Έχει γίνει υποβολή δήλωσης παράστασης πολιτικής αγωγής και ανάλογα με την εξέλιξη της δίκης θα εξετασθεί η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης.
Εκκρεμεί αίτηση εξάμηνης ανανέωσης της άδειας παραμονής.
18. Υπόθεση V. R. (νέας νομοθεσίας)
Η V. R. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό. Στο ΕΠΣΕ την παρέπεμψε η Περιφέρεια Αττικής όταν αναζητούσε στέγη. Το ΕΠΣΕ φρόντισε να φιλοξενηθεί στον ξενώνα των «Γιατρών του Κόσμου» και ανέλαβε τη διοικητική στήριξή της εξασφαλίζοντας την έκδοση άδειας παραμονής καθώς και την ανανέωση της τελευταίας. Εκκρεμεί να γίνουν ενέργειες για να εκδοθεί βεβαίωση για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και δεύτερη ανανέωση άδειας παραμονής.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η ολοκλήρωση της ανάκρισης. Μετά την ολοκλήρωσή της, θα εξετασθεί η υποβολή δήλωσης παράστασης πολιτικής αγωγής και ανάλογα με την εξέλιξη της δίκης θα εξετασθεί η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης.
19. Υπόθεση O. K. (νέας νομοθεσίας)
H O. K. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε από τους «Γιατρούς του Κόσμου». Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή της εξασφαλίζοντας την έκδοση άδειας παραμονής: η ολοκλήρωση της διαδικασίας εκκρεμεί.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η ανάκριση. Μετά την ολοκλήρωσή της, θα εξετασθεί η υποβολή δήλωσης παράστασης πολιτικής αγωγής και ανάλογα με την εξέλιξη της δίκης θα εξετασθεί η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης.
20. Υπόθεση O. D. (νέας νομοθεσίας)
H O. D. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε από τους «Γιατρούς του Κόσμου». Το ΕΠΣΕ ανέλαβε τη διοικητική στήριξή της εξασφαλίζοντας την έκδοση άδειας παραμονής: η ολοκλήρωση της διαδικασίας εκκρεμεί.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η ανάκριση. Μετά την ολοκλήρωσή της, θα εξετασθεί η υποβολή δήλωσης παράστασης πολιτικής αγωγής και ανάλογα με την εξέλιξη της δίκης θα εξετασθεί η υποβολή σχετικής αγωγής αποζημίωσης.
21. Υπόθεση L. P. (νέας νομοθεσίας)
Η L. P. είναι αναγνωρισμένο ανήλικο θύμα που φιλοξενήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Οικογένειας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (ΚΕΣΟ) και επέλεξε να επιστρέψει στη χώρα της αφού εξουσιοδότησε το ΕΠΣΕ να χειρισθεί την υπόθεσή της. Το ΕΠΣΕ έχει ήδη αναζητήσει όλες τις σχετικές διαθέσιμες πληροφορίες για την υπόθεση που εκκρεμεί ενώπιον ανακριτή.
22. Υπόθεση N. Y. (νέας νομοθεσίας)
Η N. Y. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε στην αρχή από το Κέντρο Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων και Άλλων Μορφών Κακομεταχείρισης (ΚΑΘΒ). Το ΕΠΣΕ σε συνεργασία με το ΚΑΘΒ ετοίμασε και εξασφάλισε –για πρώτη φορά σε υποθέσεις αυτές- την παρουσία του θύματος ως πολιτικώς ενάγουσας από την αρχή της ανακριτικής διαδικασίας. Το θύμα κατόπιν φιλοξενήθηκε από το Κέντρο Έρευνας και Υποστήριξης Θυμάτων Κακοποίησης και Κοινωνικού Αποκλεισμού (ΕΚΥΘΚΚΑ), που ανέλαβε και τη νομική στήριξη στη δίκη του Ιανουαρίου 2005, που οδήγησε στην πρωτόδικη καταδίκη του βασικού κατηγορούμενου σε 12 χρόνια και 10 μήνες φυλακή.
23-24. Υπόθεση E. L. και J. Z. (νέας νομοθεσίας)
Οι E. L. και J. Z. είναι αναγνωρισμένα θύματα που φιλοξενήθηκαν στην αρχή από το Κέντρο Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων και Άλλων Μορφών Κακομεταχείρισης (ΚΑΘΒ) και μετά επαναπατρίστηκαν. Το ΕΠΣΕ σε συνεργασία με το ΚΑΘΒ ετοίμασε και εξασφάλισε την παρουσία ενός από τα δύο θύματα (το άλλο ήταν ανήλικο και σε άσχημη κατάσταση υγείας) ως πολιτικώς ενάγουσας από την αρχή της ανακριτικής διαδικασίας.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η σχετική ποινική δίκη, αφού μόλις πρόσφατα περατώθηκε η ανάκριση. Ανάλογα με το ακριβές περιεχόμενο της τελικής δικογραφίας θα υποβληθούν και σχετικές αγωγές αποζημίωσης.
25. Υπόθεση E. R. (νέας νομοθεσίας)
Η E. R. είναι αναγνωρισμένο θύμα που φιλοξενήθηκε στην αρχή από το Κέντρο Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων και Άλλων Μορφών Κακομεταχείρισης (ΚΑΘΒ) και μετά επαναπατρίστηκε. Το ΕΠΣΕ σε συνεργασία με το ΚΑΘΒ ετοίμασε και εξασφάλισε την παρουσία του θύματος ως πολιτικώς ενάγουσας από την αρχή της ανακριτικής διαδικασίας και σε σχετική δίκη με τη διαδικασία του αυτοφώρου για τα άτομα που συνέργησαν στην κατακράτησή της και δικάζονταν για πλημμελήματα.
Στο δικαστικό τομέα, εκκρεμεί η βασική ποινική δίκη. Ανάλογα με το ακριβές περιεχόμενο της τελικής δικογραφίας θα υποβληθούν και σχετικές αγωγές αποζημίωσης.
26. Υπόθεση 502 εξαφανισμένων «παιδιών των φαναριών»
Το ΕΠΣΕ παρέσχε νομική στήριξη στην έρευνα της διεθνούς ΜΚΟ «Terre des Hommes» για τα «παιδιά των φαναριών» που οι ελληνικές αρχές, κατά την περίοδο 1998-2002, απομάκρυναν από τα «φανάρια» και τοποθέτησαν στο ίδρυμα «Αγία Βαρβάρα», από όπου τα περισσότερα (502 κατά το Συνήγορο του Πολίτη –τα περισσότερα από την Αλβανία) εξαφανίσθηκαν. Μετά τη δημοσίευση της έκθεσης της «Terre des Hommes», τον Ιανουάριο 2003, στην Ελλάδα δεν υπήρξε καμιά αντίδραση. Στη συνέχεια σχετικών δημοσιευμάτων του διεθνούς τύπου που αναπαρήγαγαν τα αλβανικά ΜΜΕ, ο Αλβανός Συνήγορος του Πολίτη ζήτησε από τον έλληνα ομόλογό του να ερευνήσει το σοβαρότατο αυτό θέμα.
Ένα χρόνο αργότερα, το Μάιο 2004, δημοσιοποιήθηκε έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη. Στην έκθεση, ο Συνήγορος παρατήρησε πολυάριθμες ελλείψεις τόσο για το πρόγραμμα όσο και για την υλοποίησή του. Στην ουσία, δεν ήταν πρόγραμμα με τη στενή έννοια του όρου, καθώς αφορούσε απλά την ανάθεση των παιδιών στα υπάρχοντα ιδρύματα. Επιπλέον, δεν υπήρχε κατάλληλη χρηματοδότηση για επαρκή έργα σχετικά με την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση των παιδιών. Το ίδρυμα δεν διέθετε επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό και αυτό έγινε μεγάλο πρόβλημα όταν η αστυνομία άρχισε να μεταφέρει αμέσως παιδιά ώστε να μην παραμένουν ανήλικοι στα κρατητήρια (μέχρι τότε κρατούνταν στα αστυνομικά τμήματα). Αρχικά, η πρόβλεψη ήταν ότι μόνο παιδιά μέχρι 12 ετών θα φιλοξενούνταν στο ίδρυμα «Αγία Βαρβάρα», καθώς όπως δεν υπήρχε άλλο ίδρυμα για παιδιά 12-17 ετών, το όριο παραβιάστηκε και το ίδρυμα δέχτηκε παιδιά μέχρι 17 ετών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη διαθέσιμων δωματίων και χώρου γενικότερα. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι το ίδρυμα δεν φυλασσόταν από αστυνομικούς με αποτέλεσμα τα παιδιά να διαφεύγουν αυθαίρετα. Εξαιτίας αυτών των ελλείψεων, από το σύνολο 664 παιδιών που φιλοξενήθηκαν στην «Αγία Βαρβάρα» κατά την περίοδο 1998-2002, τα 502 από αυτά «διέφυγαν». Ο αριθμός των εξαφανισμένων παιδιών μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερος καθώς, σύμφωνα με την έκθεση του Συνηγόρου, η Ελληνική Αστυνομία πήρε 22 παιδιά για να τα προωθήσει στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Στην έκθεση, ο Συνήγορος παρατήρησε εμμέσως ότι η εξαφάνιση τόσων πολλών παιδιών από κρατικό ίδρυμα εγείρει ανησυχίες σχετικά με τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Καθώς η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη δεν στάλθηκε στην Εισαγγελία και δεν ασχολήθηκε επίσης με τη μη σύννομη παραπομπή των ασυνόδευτων ανηλίκων από την Ελληνική Αστυνομία στο ίδρυμα (χωρίς ενημέρωση και παραγγελία της Εισαγγελίας Ανηλίκων), το ΕΠΣΕ κατάθεσε μηνυτήρια αναφορά στην Εισαγγελία Πλημμελειοδικών Αθηνών, κατά παντός υπευθύνου υπαλλήλου της παιδόπολης «Αγία Βαρβάρα» που μπορεί να είχαν εμπλακεί με την εξαφάνιση των παιδιών, καθώς και κατά παντός εμπλεκομένου υπευθύνου αστυνομικού. Μετά από προκαταρκτική εξέταση, το Δεκέμβριο 2004, ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά παντός υπευθύνου για την κακουργηματική πράξη της αρπαγής ανηλίκων κάτω των 14 ετών. Το ΕΠΣΕ έχει ήδη καταθέσει συμπληρωματικά στοιχεία στην ανακρίτρια και έχει τη σύμφωνη γνώμη του αλβανού Συνηγόρου του Πολίτη για την προσπάθεια ανεύρεσης, ενδεχόμενα σε συνεργασία και με αλβανικές ΜΚΟ, είτε μερικών από τα εξαφανισθέντα παιδιά αν έχουν στο μεταξύ επιστρέψει ή των οικογενειών τους για να παρασταθούν ως πολιτικώς ενάγουσες στην ανάκριση. Παρόμοια διερεύνηση θα καταστεί εφικτή όταν δοθεί στο ΕΠΣΕ από τις δικαστικές αρχές ο κατάλογος των 502 εξαφανισμένων παιδιών. Το Μάιο 2005, ο Αλβανός Συνήγορος του Πολίτη ενημέρωσε το ΕΠΣΕ πως του δόθηκαν τα ονόματα των παιδιών από τον έλληνα ομόλογό του και πως ήδη εντοπίστηκαν περί τα 15 στην Αλβανία. Δεσμεύτηκε δε πως θα ζητήσει από τους γονείς τους να αναθέσουν την εκπροσώπησή τους στο ΕΠΣΕ.
Η ανάκριση αυτή που προέκυψε από τη μηνυτήρια αναφορά του ΕΠΣΕ διευκολύνει την Ελλάδα να απαντήσει σε σχετικά ειδικά ερωτήματα οργάνων το ΟΗΕ για την υπόθεση αυτή. Έχει ήδη δημοσιοποιηθεί το ακόλουθο σχετικό συμπέρασμα και σύσταση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων, που περιμένει μέχρι το Νοέμβριο 2004 απάντηση από την Ελλάδα:
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ CAT/C/CR/33/2
Τριακοστή τρίτη σύνοδος
15 – 26 Νοεμβρίου 2004
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΑΝ
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ
Συμπεράσματα και συστάσεις της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων
26 Νοεμβρίου 2004
ΕΛΛΑΔΑ
1. Η Επιτροπή εξέτασε την τέταρτη περιοδική έκθεση της Ελλάδας (CAT/C/61/Παρ. 1) στις 630η και 633η συνεδριάσεις της, που πραγματοποιήθηκαν στις 22 και 23 Νοεμβρίου 2004 (CAT/C/SR.630 και CAT/C/SR.633), και υιοθέτησε τα ακόλουθα συμπεράσματα και συστάσεις: (…)
5. Η Επιτροπή εκφράζει τις ανησυχίες της για τα ακόλουθα (…):
ιβ) τα ανεπαρκή μέτρα που ελήφθησαν προκειμένου να παρασχεθεί προστασία σε παιδιά που συνελήφθησαν από άντρες της Διεύθυνσης Ασφάλειας, τη φροντίδα των οποίων ανέλαβε το Κράτος κατά τη διάρκεια της περιόδου 1998 – 2003. Πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός πως, από τα περίπου εξακόσια παιδιά που μεταφέρθηκαν στο Παιδικό Ίδρυμα «Αγία Βαρβάρα», τα πεντακόσια από αυτά, όπως αναφέρθηκε, θεωρούνται αγνοούμενα, καθώς και για τη μη άμεση διερεύνηση των περιπτώσεων αυτών από δικαστική αρχή. (…)
6. Η Επιτροπή συνιστά στο Κράτος μέλος τα ακόλουθα (…):
ιγ) την αναθεώρηση των μέτρων παροχής προστασίας στα παιδιά των φαναριών, συγκεκριμένα τη διασφάλιση ότι τα μέτρα αυτά θα προστατεύουν τα δικαιώματά τους. Όλες οι αποφάσεις που αφορούν παιδιά, θα πρέπει, στο μέτρο που είναι δυνατό, να λαμβάνονται με συνυπολογισμό των απόψεων και ανησυχιών των παιδιών σε ό,τι αφορά την εύρεση μίας βέλτιστης, λειτουργικής λύσης. Σε σχέση με τη συγκεκριμένη περίπτωση του Παιδικού Ιδρύματος «Αγία Βαρβάρα», η Επιτροπή παροτρύνει το Κράτος μέλος να λάβει μέτρα για την αποτροπή της επανάληψης τέτοιων περιστατικών. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίσει ότι θα διεξαχθεί δικαστική έρευνα και ότι θα παράσχει στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματά της. (…)
10. Η Επιτροπή ζητά από το Κράτος μέλος να παράσχει, μέσα σε διάστημα ενός έτους, πληροφορίες σε ανταπόκριση των συστάσεων της Επιτροπής, οι οποίες περιέχονται στην παράγραφο 6 ανωτέρω, και συγκεκριμένα στα εδάφια (…) και (ιγ).
Ακολούθησε και άλλη σύσταση οργάνου του ΟΗΕ, που υποχρεώνει την Ελλάδα να απαντήσει μέχρι το Μάρτιο 2006:
ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ
ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ (CCPR)
CCPR/CO/83/GRC
31 Μαρτίου 2005
Πρωτότυπο: Αγγλικά
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
Ογδοηκοστή Τρίτη σύνοδος
ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 40 ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ
Καταληκτικές παρατηρήσεις της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων
ΕΛΛΑΔΑ
1. Η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων εξέτασε την αρχική έκθεση της Ελλάδας (CCPR/C/GRC/2004/1) κατά τις συνεδριάσεις της υπ’ αριθμ. 2267 και 2269, στις 22 και 23 Μαρτίου 2005 (CCPR/C/SR. 2267-2269). Κατά τη 2279η συνεδρίασή της, στις 31 Μαρτίου 2005, υιοθέτησε τις ακόλουθες καταληκτικές παρατηρήσεις (δες CCPR/C/SR.2279).
(…)
10 β) Η Επιτροπή παροτρύνει το Κράτος μέλος να προστατεύει τα ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά και να αποφεύγει να αφήνει ελεύθερα μέσα στο γενικό πληθυσμό τέτοια παιδιά χωρίς επιτήρηση. Η απουσία κοινωνικής προστασίας παιδιών αυξάνει τον κίνδυνο εμπορίας τους και εκθέτει τα παιδιά σε άλλους κινδύνους. Το Κράτος μέλος πρέπει να διενεργήσει δικαστική ανάκριση για τα περίπου 500 παιδιά που εξαφανίσθηκαν από το ίδρυμα της Αγίας Βαρβάρας την περίοδο μεταξύ 1998 και 2002, και να παράσχει πληροφορίες στην Επιτροπή για το αποτέλεσμα της ανάκρισης.
(…)
17. Η Επιτροπή εκφράζει επίσης την ανησυχία της για αναφερόμενη παραμέληση της κατάστασης των ασυνόδευτων ανήλικων αιτούντων άσυλο ή παράνομα διαμενόντων στη χώρα. (άρθρο 24)
Η Επιτροπή συνιστά στο Κράτος μέλος να αναπτύξει διαδικασίες αντιμετώπισης των συγκεκριμένων αναγκών των ασυνόδευτων παιδιών που δεν είναι πολίτες της χώρας, και να διασφαλίσει το καλύτερο συμφέρον τους κατά τη διάρκεια των όποιων ενεργειών για τη μετανάστευση ή την απέλαση ή άλλων συναφών.
(…)
22. Σύμφωνα με τον κανονισμό 71, παράγραφο 5, των κανονισμών διαδικασίας της Επιτροπής, το Κράτος μέλος πρέπει μέσα σε ένα χρόνο να παράσχει πληροφορίες για τη συνέχεια που έδωσε στις συστάσεις της Επιτροπής στις παραγράφους 9, 10 β) και 11 παραπάνω. Η Επιτροπή ζητά από το Κράτος μέλος, στην επόμενη έκθεσή του, να παράσχει πληροφορίες για τις υπόλοιπες συστάσεις και για τη συνολική εφαρμογή του Συμφώνου.
Παράλληλα, το Μάρτιο 2005, η άλλη Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ πληροφορήθηκε πως ο Ειδικός Εισηγητής για την πώληση παιδιών και την παιδική πορνογραφία μαζί με τον Ειδικό Εισηγητή για την εμπορία ανθρώπων, και ειδικότερα γυναικών και παιδιών, υπέβαλαν στην Ελλάδα, το Δεκέμβριο 2004, επείγουσα έκκληση για την υπόθεση αυτή (http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=E/CN.4/2005/78/Add.3&Lang=E). Καθώς η Ελλάδα δεν απάντησε, οι Ειδικοί Εισηγητές εξέφρασαν στην Επιτροπή την «ανησυχία τους για τα παιδιά που είναι ακόμα εξαφανισμένα και εκτεθειμένα σε μεγάλο κίνδυνο να γίνουν αντικείμενα εκμετάλλευσης, θύματα εμπορίας ή εκ νέου εμπορίας» και «επανέλαβαν το ενδιαφέρον τους να έχουν απάντηση της Κυβέρνησης σε αυτούς τους ισχυρισμούς».
Συνολικά λοιπόν τέσσερα όργανα του ΟΗΕ έχουν υποβάλει ειδικά ερωτήματα στην Ελλάδα για το θέμα αυτό.
ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ (ΜΚΟ) ΤΗΣ «ΟΜΑΔΑΣ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
26 Μαΐου 2005
Ιστορικό
Το υπόμνημα αυτό αποτελεί επικαιροποίηση περυσινού Υπομνήματος των ΜΚΟ της «Ομάδας Γαλατσίου», το οποίο είχε συνταχθεί κατόπιν σχετικής προτροπής της ΥπΕξ/ΥΔΑΣ. Με την αποστολή του στην ΥΔΑΣ, στις 17/6/2004, «οι ΜΚΟ της Ομάδας Γαλατσίου παρακαλούσαν θερμά την ΥΔΑΣ να αναλάβει άμεση και αποτελεσματική πρωτοβουλία για την ανταπόκριση της πολιτείας στο σημείο 26, δηλαδή την οργάνωση κλειστής πολύωρης συνάντησης εργασίας με όλους τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες όλων των εμπλεκομένων υπουργείων για να συζητηθούν όλα τα προβλήματα και να αναζητηθούν άμεσοι και αποτελεσματικοί τρόποι συντονισμένης δράσης για την αντιμετώπιση όλων ή έστω των περισσότερων προβλημάτων.» Παράλληλα, το Υπόμνημα στάλθηκε και στον Υπουργό Δικαιοσύνης στις 23/6/2004, ο οποίος με το 101391/21-9-2004 έγγραφό του το κοινοποίησε –μαζί με άλλες επιστολές των ΜΚΟ- στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου.
Παρόμοια συνάντηση με αρμόδιους παράγοντες δεν έγινε ποτέ, παρ’ όλο που η ΥΔΑΣ ενημέρωσε τις ΜΚΟ στις 22/6/2004 πως έθεσε το αίτημά τους στην «Επιτροπή Γενικών Γραμματέων για την Εφαρμογή του 3064/2002». Στην πρώτη συνάντηση της Επιτροπής αυτής με τις ΜΚΟ, στις 10/11/2004, δεν υπήρξε απάντηση στα σχετικά θέματα του Υπομνήματος, και το Υπόμνημα υποβλήθηκε ξανά στην Επιτροπή. Στη δεύτερη σχετική συνάντηση, στις 9/3/2005, δεν υπήρξε πάλι απάντηση, όπως δεν υπήρξε απάντηση και σε άλλα υπομνήματα επί μέρους ΜΚΟ.
Αντίθετα, η πολιτεία προχώρησε στη σύνταξη «Ολοκληρωμένου Προγράμματος Δράσης κατά της Εμπορίας Ανθρώπων» (θα αναφέρεται στη συνέχεια ως «Πρόγραμμα») χωρίς καμιά προηγούμενη ανταλλαγή απόψεων με τις ΜΚΟ, τις οποίες δεν είχε καν καλέσει στην παρουσίασή του στις 4/8/2004: τελικά μερικές πληροφορήθηκαν από τρίτους για την παρουσίασή του την προπαραμονή, ζήτησαν άδεια πρόσβασης (στο φυλασσόμενο λόγω Ολυμπιακών Αγώνων Ζάππειο) και παρέστησαν. Προχώρησε επίσης σε σχετική νομοθετική ρύθμιση το Σεπτέμβριο 2004, σύνταξη «Έκθεσης Προόδου του Προγράμματος» από την ΥΔΑΣ το Μάρτιο 2004 (θα αναφέρεται στη συνέχεια ως «Απολογισμός»), σύνταξη επικέιμενης τροποποίησης του ΠΔ 233/03, και σύνταξη νομοθετικών ρυθμίσεων στο επικείμενο μεταναστευτικό νομοσχέδιο χωρίς καμιά προηγούμενη ανταλλαγή απόψεων με τις ΜΚΟ, ούτε εκ των υστέρων ενημέρωσή τους με αποστολή των κειμένων, που συνήθως οι ΜΚΟ μάθαιναν πως υπήρχαν και τα αναζητούσαν.
Στο κείμενο που ακολουθεί, το κείμενο του περυσινού Υπομνήματος είναι σε πλάγια γράμματα και ακολουθεί ενημέρωση για το κάθε σημείο ή προσθήκη νέων, με αναφορές στο «Πρόγραμμα», στον «Απολογισμό» και σε ομιλίες παραγόντων της πολιτείας στο σχετικό Εκπαιδευτικό Σεμινάριο της 17/5/2005 (θα αναφέρεται στη συνέχεια ως «Σεμινάριο») που συνοργάνωσε στην Αθήνα η πολιτεία με το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης και στο οποίο πάλι δεν υπήρχε ούτε η Ομάδα Γαλατσίου, ούτε καμιά ΜΚΟ ατομικά μεταξύ των ομιλητών.
Α. Θετικά σημεία
1. Ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου το οποίο, παρά τις όποιες ατέλειές του, επιτρέπει την αποτελεσματική καταπολέμηση της εμπορίας αν υπάρχει απαιτούμενη βούληση όλων των εμπλεκόμενων φορέων της πολιτείας και συστηματική συνεργασία με τις ΜΚΟ. Η τροποποίηση του Σεπτεμβρίου 2004 και οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο νέο μεταναστευτικό νόμο κρίνονται ως θετικές αλλά ανεπαρκείς. Δεν υιοθετούνται κρίσιμες απαραίτητες ρυθμίσεις που έχουν προτείνει οι ΜΚΟ αλλά και (στο «Σεμινάριο») η ειδικευμένη εισαγγελέας Μαρία Μαλούχου (για την αποχή από τη δίωξη των θυμάτων που μεταξύ των άλλων αδυνατίζει και τις καταθέσεις τους σε βάρος των διακινητών αφού είναι συγκατηγορούμενες). Πάντως, οι δυνατότητες θετικής δράσης ταυτόχρονα με τις σοβαρές αδυναμίες του στα πλαίσια του υπάρχοντος πλαισίου φαίνονται από τη μεγαλύτερη καταδίκη δύο διακινητών (σε 24 και 16 χρόνια κάθειρξη από το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Σερρών στις 15/12/2004) με βάση μόνο τις καταθέσεις των αστυνομικών που είχαν οργανώσει μια υποδειγματική επιχείρηση, αφού δυστυχώς τα θύματα και έλειπαν από τη δίκη και καταδικάστηκαν ερήμην για παράνομη είσοδο, παράνομη πορνεία, χρήση πλαστών πιστοποιητικών, κτλ.
2. Μεγάλος αριθμός αστυνομικών επιχειρήσεων εξάρθρωσης κυκλωμάτων και απελευθέρωσης (πάνω από 300) θυμάτων μετά τη θέση σε ισχύ του Ν3064/2002. Ανάλογες επιχειρήσεις συνεχίζονται, αν και διαπιστώνεται αντίφαση στα στοιχεία, ελάχιστη παραπομπή θυμάτων, και κυρίως μη επαρκή διερεύνηση των κυκλωμάτων έκδοσης νομιμοποιητικών εγγράφων στα θύματα και «προμήθειας» με θύματα των καταστημάτων όπου γίνονται οι αστυνομικές επιχειρήσεις.
3. Σημαντική χρηματοδότηση ΜΚΟ από την ΥΔΑΣ του ΥπΕξ για συναφή προγράμματα, που περιλαμβάνουν ξενώνες φιλοξενίας και νομική αρωγή στα θύματα. Δυστυχώς, στις περισσότερες ΜΚΟ, μόνο η πρώτη δόση (50% του ποσού) έχει δοθεί και εκκρεμεί εδώ και μήνες η χορήγηση της δεύτερης δόσης για προγράμματα που λήγουν το πολύ σε ένα-δύο μήνες. Σημειώνεται πως το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης της χρηματοδότησης μεταξύ 2003 και 2004 δόθηκε για κατασκευή καταφυγίου στην «Αλληλεγγύη» (1 εκατομμύριο ευρώ - 40% του συνολικού προϋπολογισμού) ενώ τα καταφύγια υπολειτουργούν.
4. Τακτική συνεργασία του αρμόδιου τμήματος του ΥπΕξ με τις ΜΚΟ. Η συνεργασία αυτή δεν συνεχίστηκε μετά τα μέσα του 2004 και δεν έγινε καν ανταλλαγή πληροφοριών με τις χρηματοδοτούμενες ΜΚΟ για τη σύνταξη του «Απολογισμού» που θα απέτρεπε μερικές λανθασμένες αναφορές του.
5. Θετική -αν και ανεπαρκής σε έκταση- συνεργασία ΜΚΟ με αρμόδιες υπηρεσίες ΕΛΑΣ και Περιφέρειες. Συνεχίζεται η μερική καλή συνεργασία με αυτές καθώς και με κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών.
6. Καθυστερημένη αλλά οριστική επίλυση της χορήγησης αδειών παραμονής. Δυστυχώς η έκδοση και ανανέωση αδειών είναι πολύ γραφειοκρατική και χρονοβόρα. Σήμερα εκκρεμούν νέες ή προς ανανέωση άδειες για τις οποίες έχουν υποβληθεί αιτήσεις το Μάρτιο ή Απρίλιο 2005 και –σε μια περίπτωση- τον Οκτώβριο 2004. Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας είναι η μόνη που δεν έχει εκδώσει μέχρι τώρα άδειες παραμονής. Συνολικά, έχουν εκδοθεί (και σε 5 περιπτώσεις ανανεωθεί) άδειες σε 24 θύματα σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΣΔΔΑ. Από την άλλη, διαπιστώνεται πως τα κυκλώματα δεν έχουν πρόβλημα να βγάζουν νομιμοποιητικά έγγραφα στα θύματα…
Β. Προβλήματα
7. Μη αποτελεσματική συνολική ενημέρωση, αρωγή και προστασία θυμάτων με αποτέλεσμα από τα 300+ αναγνωρισμένα θύματα να έχουν φιλοξενηθεί από ΜΚΟ λιγότερα από 20 και να μη μένει πια σχεδόν κανένα στους ξενώνες, όπως και να μην εμπλέκεται ως διάδικος και άρα με δικαιώματα αποζημίωσης σχεδόν κανένα θύμα. Τελικά μετά την αναθεώρηση των στοιχείων της ΕΛ.ΑΣ. τα αναγνωρισμένα θύματα είναι περί τα 300 για τη συνολική περίοδο μέχρι και το 2004. Ελάχιστα νέα θύματα φιλοξενήθηκαν σε ΜΚΟ μετά τον Ιούνιο 2004 ενώ το ΕΚΑΚΒ φιλοξένησε 14. Δεδομένου ότι η παραμονή στα καταφύγια δεν ξεπερνάει τους τρεις μήνες, σχεδόν κανένα αναγνωρισμένο θύμα δεν υπάρχει σήμερα σε καταφύγια. Τα στοιχεία της ΕΛΑΣ αναφέρουν αντιφατικά: (http://www.ydt.gr/main/Article.jsp?ArticleID=52030) «Επισημαίνεται ότι η πλειοψηφία των θυμάτων βρίσκεται νόμιμα στη Χώρα μας και για το λόγο αυτό δήλωσαν στις επιληφθείσες Υπηρεσίες ότι δεν επιθυμούν να τεθούν υπό την προστασία της Πολιτείας. Ήδη η πλειοψηφία τους έχει αναχωρήσει για τις πατρίδες τους, ενώ ένας μικρός αριθμός βρίσκεται ακόμα στη χώρα μας.» Όμως προστασία η πολιτεία οφείλει να δίνει σε όλα τα θύματα ακόμα και αν είναι νόμιμα στη χώρα. Παράλληλα, στο κείμενο αυτό αναφέρεται πως η πλειοψηφία των θυμάτων είναι νόμιμα στη χώρα και ταυτόχρονα έχει αναχωρήσει προς τις χώρες τους. Οι ΜΚΟ έχουν συγκεκριμένα στοιχεία που δείχνουν πως πολλά επαναπατρισθέντα θύματα αγνοούν τις δικαστικές εκκρεμότητές τους ως μάρτυρες ή/και κατηγορούμενες, πως οι υπηρεσίες της πολιτείας δεν ενημερώνουν τη δικαιοσύνη για τις τρέχουσες διευθύνσεις των θυμάτων με αποτέλεσμα στις δίκες να καλούνται τα θύματα ως «αγνώστου διαμονής» αν όχι στη διεύθυνση του καταστήματος όπου ήταν θύματα εκμετάλλευσης (!), ακόμα και για θύματα που παραμένουν στην Ελλάδα με άδειες παραμονής. Αποτέλεσμα είναι να γίνονται οι περισσότερες δίκες χωρίς τα θύματα, κάτι που αδυνατίζει το κατηγορητήριο οδηγώντας σε ελαφρότερες καταδίκες ή αθωώσεις διακινητών αλλά και σε ερήμην καταδίκες των θυμάτων για παράνομη είσοδο ή παράνομη πορνεία: όπως προέκυψε στο «Σεμινάριο» μετά από απαντήσεις από τα παριστάμενα στελέχη του ΔΟΜ άλλων χωρών και από άλλους φορείς σε ερωτήσεις, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στα Βαλκάνια και στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην οποία τα θύματα εμπορίας –στις περισσότερες δικογραφίες- διώκονται, γιατί δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη ή έστω εισαγγελική εγκύκλιος για αποχή από δίωξη. Τα θύματα επίσης αγνοούν πως έχουν δικαίωμα παράστασης ως πολιτικώς ενάγουσες και απαίτησης αποζημίωσης και μερικές φορές αγνοούν το συνολικό σύστημα προστασίας. Μόνο τα ελάχιστα θύματα των οποίων οι υποθέσεις στηρίζονται από ΜΚΟ απολαμβάνουν αυτών των δικαιωμάτων. Παράλληλα, στελέχη ελληνικών ΜΚΟ που έχουν έρθει σε επαφή σε χώρες προέλευσης με απελαθείσες αλλοδαπές –θύματα εμπορίας μη αναγνωρισμένα στην Ελλάδα- διαπιστώνουν πως αγνοούσαν τις δυνατότητες αναγνώρισής τους ως θύματα και παροχής αρωγής σε αυτά από ΜΚΟ στην Ελλάδα.
8. Απουσία κριτηρίων πιστοποίησης των ξενώνων δημιουργεί εμπόδια στη λειτουργία τους. Ανάγκη ένταξης σε ενιαίο σύστημα λειτουργίας των σχεδιαζόμενων κρατικών ξενώνων και των ξενώνων των ΜΚΟ -που ήδη λειτουργούν με κρατική χρηματοδότηση και είναι στην πράξη κοινωνικά εργαστήρια για την αποτελεσματική στήριξη των θυμάτων. Δεν έγινε τίποτε. Παράλληλα, κρατικά καταφύγια αρνούνται να φιλοξενήσουν (ενδεχόμενα) θύματα που τους παραπέμπουν ΜΚΟ χωρίς να έχουν προηγούμενες ιατρικές και ψυχιατρικές γνωματεύσεις, που όμως δεν καλύπτονται οικονομικά από κανένα πρόγραμμα αρωγής και άρα είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρχουν.
9. Ανάγκη στενής συνεργασίας με τις ΜΚΟ για την αξιοποίηση της εμπειρίας τους στα πλαίσια της λειτουργίας των νέων ξενώνων του κράτους. Δεν έγινε τίποτε.
10. Εξομοίωση ξενώνων ΜΚΟ και υπό δημιουργία ξενώνων πολιτείας με τις μονάδες παροχής αρωγής και προστασίας του ΠΔ 233/03 ώστε, μεταξύ άλλων, να αναγνωρίζεται η ιδιότητα του θύματος σε όσα άτομα προσφεύγουν σε αυτούς. Δεν έγινε τίποτε.
11. Ελλιπής ως ανύπαρκτη παροχή αστυνομικής προστασίας στους ξενώνες και στα θύματα κατά τις αναγκαίες μετακινήσεις τους. Δεν έγινε τίποτε.
12. Έλλειψη ξεκάθαρης και άμεσης διαδικασίας αναγνώρισης των θυμάτων από τον Εισαγγελέα σε κάθε περίπτωση (και όχι έμμεση όταν προκύπτει ανάγκη αναστολής απέλασης). Δεν έγινε τίποτε.
13. Δεν προβλέπεται ρητά από τη νομοθεσία άδεια εργασίας για τα θύματα, απαραίτητη για λόγους βιοποριστικούς αλλά και ψυχολογικής αποκατάστασης. Η άδεια παραμονής είναι πλέον και άδεια εργασίας, αλλά η καθυστερημένη έκδοσή της σε συνδυασμό με τη βραχύχρονη ισχύ της (εξάμηνη ενώ καμιά δικαστική διαδικασία δεν διαρκεί λιγότερο από 3-4 χρόνια) ακυρώνει τη δυνατότητα εξασφάλισης ικανοποιητικής και σταθερής εργασίας. Το πρόγραμμα Equal «Έναρξη-ένταξη-απασχόληση θυμάτων» της Γενικής Γραμματείας Ισότητας (ΓΓΙ) για το 2005 που είχε εξαγγελθεί (βλπ. «Πρόγραμμα» και «Απολογισμό»), τελικά δεν εγκρίθηκε. Το πρόγραμμα του Υπουργείου Απασχόλησης «Ένταξη των αναγνωρισμένων θυμάτων σε πρόγραμμα για την αγροά εργασίας» («Πρόγραμμα») δεν φαίνεται να ξεκίνησε ποτέ. Παράλληλα, το πρόγραμμα «Συμβουλευτική και κοινωνική στήριξη» της ΓΓΙ που είχε εξαγγελθεί ως ισχύον από πέρυσι («Πρόγραμμα») και στο «Σεμινάριο» τώρα μόλις αρχίζει με συνεντεύξεις υποψηφίων αφού τα θύματα πρέπει πρώτα να κάνουν χρονοβόρες (τουλάχιστο διήμερες) διαδικασίες στον ΟΑΕΔ μόνα τους και, αν εκκρεμούν οι εκδόσεις αδειών, αναμονής να κινδυνεύουν να χάνουν το δικαίωμα συμμετοχής τους σε αυτά. Παράλληλα, το πρόγραμμα «Παρακολούθηση θύματος από κέντρα πληροφόρησης και συμβουλευτικής γυναικών» της ΓΓΙ για τα θύματα μετά την παραμονή στα καταφύγια («Πρόγραμμα») δεν φαίνεται να έχει υλοποιηθεί και για αυτό τα θύματα που δεν είναι σε καταφύγια αγνοούνται από την πολιτεία. Ούτε τα χρηματοδοτούμενα από την ΥΔΑΣ προγράμματα ΜΚΟ «για υποστήριξη των θυμάτων μετά τον επαναπατρισμό τους στις χώρες προέλευσης» έχουν πρόσβαση στα επαναπατρισθέντα θύματα στις χώρες εκείνες.
14. Δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία η χορήγηση άδειας παραμονής για τα θύματα και για τις εκκρεμούσες δίκες για αδικήματα συναφή με την εμπορία (πχ. βιασμός) που ενδεχομένως (και κακώς) έχουν διαχωριστεί από τη δικαιοσύνη. Δεν έγινε τίποτε και αυτό περιλαμβάνει και τις αγωγές αποζημίωσης και τις διώξεις για συναφή αδικήματα (παράνομες επιδόσεις κλήσεων από δικαστικούς επιμελητές, μηνύσεις διακινητών κατά θυμάτων, κτλ). Θετική είναι η πρόνοια δυνατότητας υπαγωγής των θυμάτων σε άλλες κατηγορίες αδειών παραμονής του νέου μεταναστευτικού νομοσχεδίου, αλλά η γενικότητα της πρόνοιας αφήνει την απόφαση στην κρίση των υπηρεσιών.
15. Ελάχιστα θύματα, που εμπλέκονται σε δικογραφίες, είναι αποτελεσματικά στη διάθεση της δικαιοσύνης, ειδικότερα αν επαναπατρισθούν. Δεν έγινε τίποτε. ΜΚΟ, σε συνεργασία με το ΔΟΜ και πρεσβείες χωρών, προσπαθούν σήμερα να εντοπίσουν τα ελάχιστα θύματα που είναι στις δικογραφίες στα χέρια των ΜΚΟ για να μπορούν τουλάχιστο να εκπροσωπηθούν στις δίκες. Η πολιτεία οφείλει να αναθεωρήσει (με γενική αμνηστία ή άλλο τρόπο) όλες τις ερήμην (και για αυτό παράτυπες αν όχι παράνομες) καταδίκες δεκάδων αν όχι εκατοντάδων θυμάτων και να τροποποιήσει τη νομοθεσία για να μην επαναληφθούν παρόμοια φαινόμενα. Παράλληλα, να δώσει οδηγίες στις υπηρεσίες της να μη διώκουν, συλλαμβάνουν ή αναζητούν προς σύλληψη (ακόμα και σε γραφεία ΜΚΟ!) αναγνωρισμένα θύματα όπως και οιονεί θύματα στη διαδικασία παροχής αρωγής από ΜΚΟ.
16. Δεν υπάρχουν αξιόπιστα και συστηματικά στατιστικά στοιχεία για την εξέλιξη των υποθέσεων όταν φύγουν από την ευθύνη της ΕΛΑΣ, εκτός από ελάχιστα και αμφιλεγόμενα στοιχεία που δίνονται στην Πρεσβεία των ΗΠΑ. Χαρακτηριστικά στο «Σεμινάριο» ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Δικαιοσύνης αναφέρθηκε σε 71 καταδίκες με το Ν. 3064/2002 ενώ ο Υφυπουργός Εξωτερικών στις 3 πρώτες με το νόμο αυτό που έγιναν στις αρχές του 2005. Η πολιτεία φαίνεται να αγνοεί ακόμα και δημοσιευμένες στα ΜΜΕ καταδίκες, ενώ στα στοιχεία που δίνει («Απολογισμός») αναφέρονται συλλήβδην δικογραφίες με όλα τα άρθρα που τροποποιήθηκαν με το Ν. 3064/2002 που περιλαμβάνουν και απλές υποθέσεις μαστροπείας. Είναι απαραίτητο να δοθούν στοιχεία δικογραφιών και καταδικών κατά άρθρο και ύψος ποινών, και ιδιαίτερα με το 323Α ΠΚ που τιμωρεί την εμπορία ανθρώπων. Επίσης, τα στοιχεία πρέπει να αναφέρουν και πόσες δικογραφίες καταλήγουν σε μετατροπή των διώξεων από κακούργημα σε εξαγοράσιμο πλημμέλημα.
17. Παρά τις αλλεπάλληλες και συγκεκριμένες καταγγελίες για τουλάχιστο εγκληματική αμέλεια δικαστικών λειτουργών που έχει οδηγήσει σε λάθος επιδόσεις κλήσεων και παραγραφές, δεν έχει γίνει καμιά διερεύνησή τους και επιβολή κυρώσεων σε υπευθύνους. Η σχετική υπόθεση των κλήσεων στην Olga B. που τελικά αποδείχθηκε πως επιδόθηκαν στη διεύθυνση του οδηγού των διακινητών, παρά την παρέμβαση του Εισαγγελέα Εφετών Πατρών δεν έχει οδηγήσει σε δίωξη, ενώ υπάρχουν επανειλημμένες επιδόσεις («θυροκολλήσεις») δεκάδων κλήσεων για θύματα στο ίδιο περιώνυμο κατάστημα στη Θεσσαλονίκη όπου η ΕΛ.ΑΣ. σε διάστημα τριών ετών (2000-2003) συνέλαβε τουλάχιστο πέντε φορές τον ίδιο επιχειρηματία με διαφορετικά θύματα κάθε φορά, για να τον αφήνει η εισαγγελία ελεύθερο να συνεχίσει τη δράση του, ενώ σε μια περίπτωση το ένταλμα σύλληψής του δεν εκτελείτο από την ΕΛ.ΑΣ.
18. Επίσης η ανάκριση για την υπόθεση εξαφάνισης 500 Αλβανών παιδιών των φαναριών, θυμάτων εμπορίας, ανατέθηκε όχι σε πταισματοδίκη, αλλά στο εμπλεκόμενο στην υπόθεση Τμήμα Ανηλίκων της Ασφάλειας… Έχει ανατεθεί από 1/12/2004 σε τακτική ανακρίτρια και υπάρχει ειδικό ερώτημα στην Ελλάδα από τέσσαρες φορείς του ΟΗΕ να ενημερώσει για την ανάκριση που όμως δεν φαίνεται να προχωρεί με ικανοποιητικό ρυθμό.
19. Δεν φαίνεται να είναι ενήμεροι οι δικαστικοί λειτουργοί για τη διεθνή εμπειρία στα θέματα αυτά ώστε, για παράδειγμα, να μην αναζητούν σε ανακρίσεις και δίκες τυχόν ύπαρξη συναίνεσης του θύματος εμπορίας και να μη θεωρούν απλώς ως παράνομη έκδοση και όχι βιασμό τη συνεύρεση θύματος με κατηγορούμενο πελάτη (ιδίως δε αστυνομικό…). Όσοι(ες) λίγοι (ες) δικαστικοί λειτουργοί έχουν ενημερωθεί σχετικά ενεργούν με βάση τη διεθνή εμπειρία, αλλά αυτό δεν έχει γενικευθεί. Ένα πρόβλημα είναι η απουσία σχετικών εγκυκλίων και ειδικευμένων εισαγγελέων στα θέματα αυτά. Παρ’ όλο που ανακοινώνεται συνέχεια («Απολογισμός», ομιλία Υφυπουργού Εξωτερικών στο «Σεμινάριο», κτλ.) πως υπάρχουν ειδικοί εισαγγελείς στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, η Εισαγγελέας Μαρία Μαλούχου δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει πως δεν έχει παρόμοιο διορισμό στην Αθήνα, πως δεν έχει αυτή την ευθύνη των 56 («Απολογισμός) σχετικών δικογραφιών και πως απλώς αντιμετωπίζει σχετικά θέματα (και αναστολές απελάσεων) παράλληλα με τα υπόλοιπα καθήκοντά της. Η δε Εισαγγελία Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης δηλώνει (σε ερώτηση ΜΚΟ στις 17/5/2005) πως δεν υπάρχει κανένας εισαγγελέας με ανάλογες αρμοδιότητες.
20. Απουσία αποτελεσματικού προγράμματος πλήρους νομικής στήριξης όλων των θυμάτων από την ημέρα της σύλληψης μέχρι να καταστούν αμετάκλητες οι δικαστικές αποφάσεις, ώστε να εξασφαλίζεται η ισότητα των όπλων μεταξύ θυμάτων και κυκλωμάτων του οργανωμένου εγκλήματος που εκπροσωπούνται συστηματικά από πολλούς, έμπειρους και κατάλληλα αμειβόμενους δικηγόρους. Η ΥΔΑΣ έχει εγκρίνει παρόμοια προγράμματα που καλύπτουν τα λίγα θύματα που προστρέχουν στις αντίστοιχες ΜΚΟ για δικαιωματική και νομική αρωγή. Όμως, η ΕΛ.ΑΣ. και το Υπουργείο Εσωτερικών αρνούνται να ενημερώσουν τα αναγνωρισμένα θύματα για την ύπαρξη παρόμοιων προγραμμάτων.
21. Πλήρης απουσία πρόνοιας και προστασίας για θύματα εμπορίας που δεν έχουν συλληφθεί από την ΕΛΑΣ στα πλαίσια εξάρθρωσης κυκλωμάτων και έτσι δεν καλύπτονται από το νομοθετικό πλαίσιο, ενώ μερικές φορές κρατούνται. Το πρόβλημα παραμένει.
22. Απουσία συνεργασίας ΜΚΟ με ΕΛΑΣ αμέσως μετά τη σύλληψη για την αποτελεσματικότερη κατανόηση των δικαιωμάτων από τα θύματα, στα πλαίσια υποβληθέντος από τις ΜΚΟ στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης μνημονίου συνεργασίας, η εξέταση του οποίου εκκρεμεί. Το πρόβλημα παραμένει. Στο «Σεμινάριο» ακούστηκε πως στις άλλες βαλκανικές και ευρωπαϊκές χώρες, συνήθως στα πλαίσια ενός Εθνικού Μηχανισμού Παραπομπής, οι ΜΚΟ καλούνται από την πρώτη στιγμή να βοηθήσουν το θύμα στην κατάθεση ή την περισυλλογή. Στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων δεν έρχονται ποτέ σε επαφή με τις ΜΚΟ, ιδίως κατά το τελευταίο δωδεκάμηνο.
23. Άρνηση των περισσότερων εμπλεκομένων Υπουργείων (πλην Εξωτερικών και Υγείας) να συναντηθούν με τις ΜΚΟ, παρά τα διατυπωμένα σχετικά αιτήματα. Εκτός από τις δύο συναντήσεις που αναφέρθηκαν στην αρχή και δεν ήταν αποτελεσματικές, δεν έχουν υπάρξει άλλες.
24. Μη ενεργοποίηση των αναφερομένων φορέων στο ΠΔ 233/2003 για την παροχή αρωγής και προστασίας σε παιδιά και γυναίκες θύματα εμπορίας. Δεν έγινε τίποτε.
25. Απουσία κάθε πληροφόρησης για τις αστυνομικές ενέργειες σχετικά με τα παιδιά θύματα και την τυχόν προσφερόμενη αρωγή και προστασία. Δεν έγινε τίποτε, πέρα από μια περίπτωση, τον Αύγουστο 2004.
Γ. Βασικό αίτημα των ΜΚΟ της Ομάδας Γαλατσίου
26.Έχει ζητηθεί συνάντηση με τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες όλων των εμπλεκομένων φορέων ταυτόχρονα για τη διεξοδική συζήτηση των προβλημάτων αυτών, τη χάραξη συστηματικής συνεργασίας για την αντιμετώπισή τους και τη συνδιαμόρφωση Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Η απάντηση της πολιτείας εκκρεμεί. Στόχος της συνεργασίας αυτής είναι να υπάρξει επιτέλους συνολική αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας, συνολική αποτελεσματική αρωγή και προστασία στα θύματα, συνολική αποτελεσματική τιμωρία των διακινητών, καθώς και συστηματική αποτελεσματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης με στόχο και την πρόληψη. Οι ΜΚΟ της Ομάδας Γαλατσίου επιμένουν στο αίτημα και θεωρούν τη συνεργασία αυτή ως τη μόνη μέθοδο με την οποία θα βγει από το αδιέξοδο η αναποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος στην Ελλάδα. Οι ΜΚΟ της «Ομάδας Γαλατσίου» δεν συμφωνούν με το χαρακτηρισμό ως «εποικοδομητικού» («Απολογισμός») του διαλόγου με την Επιτροπή Γενικών Γραμματέων, ούτε πως στο πλαίσιο αυτό προωθήθηκε το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ ΜΚΟ και πολιτείας: το μνημόνιο έχει κατατεθεί εδώ και ένα χρόνο και έχει εγκαταλειφθεί από την πολιτεία. Δυστυχώς, τους τελευταίους μήνες όχι μόνο συνεργασία δεν υπάρχει αλλά έγιναν επανειλημμένες (ενίοτε συκοφαντικές) επιθέσεις υπουργών και γενικών γραμματέων υπουργείων κατά των ΜΚΟ. Στις 19/4/2005, ο Υπουργός Υγείας και η Γενική Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης μίλησαν για «μη κυβερνητικές οργανώσεις ‘μόνο σε σφραγίδες’ που δίνουν στη δημοσιότητα αρνητικές εκθέσεις με αναξιόπιστα, υπερβολικά και παραπλανητικά στοιχεία για τα θύματα της παράνομης διακίνησης γυναικών στην Ελλάδα σε μιαν εκβιαστική προσπάθεια να επιτύχουν υψηλότερη χρηματοδότηση από το Υπουργείο Εξωτερικών». Ο Υπουργός πρόσθεσε δε πως «σχετικές καταγγελίες έχει κάνει στη Βουλή και ο Υφυπουργός Εξωτερικών Ευριπίδης Στυλιανίδης». Οι ΜΚΟ Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη (Stop Now) και Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, που υλοποιούν προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ΥΔΑΣ, τους κάλεσαν την επόμενη ημέρα να δηλώσουν ποια στοιχεία και ποιες αναφορές στις εκθέσεις ποιων ΜΚΟ είναι ανακριβή και παραπλανητικά, ποιες ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από την ΥΔΑΣ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων είναι οργανώσεις σφραγίδες, και να θεμελιώσουν τους ισχυρισμούς τους περί «εκβιασμών» της ΥΔΑΣ από ΜΚΟ ή να ζητήσουν δημόσια συγγνώμη από τις ΜΚΟ, που έγιναν αντικείμενο της σοβαρότερης επίθεσης κατά των ΜΚΟ από οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση. Σε αντίθεση περίπτωση, οι κυβερνητικοί παράγοντες θα αντιμετωπισθούν ως κοινοί συκοφάντες. Αντί για οποιαδήποτε άλλη απάντηση, η Γενική Γραμματέας επανέλαβε την επίθεσή της στο «Σεμινάριο» ισχυριζόμενη ενώπιον τουλάχιστο 20 στελεχών των ΜΚΟ αυτών πως «οι ΜΚΟ που βγαίνουν κάθε ημέρα στα κανάλια να λένε πως δεν ξέρουμε να κάνουμε τη δουλειά μας» έλειπαν από το «Σεμινάριο», προσθέτοντας πως μερικές «πιέζουν το Υπουργείο Εξωτερικών για να πάρουν κονδύλια». Ενώπιον των ίδιων στελεχών μίλησε για απουσία ΜΚΟ από το «Σεμινάριο» και ο γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Πάντως, οι ΜΚΟ της Ομάδας Γαλατσίου καλούν και πάλι τους αρμόδιους παράγοντες των υπουργείων σε διεξοδική συζήτηση εφ’ όλης της ύλης κατά την τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου 2005, σε ημερομηνία και με θεματικές που θα καθορισθούν από κοινού, και θα περιλαμβάνουν τον Εθνικό Μηχανισμό Παραπομπής και το Μνημόνιο Συνεργασίας.
Δ. Νεότερα προβλήματα
26. Η πολιτεία έχει εξαγγείλει τη δημιουργία «Εθνικής Βάσης Δεδομένων» και έχει ζητήσει τη συμβολή των ΜΚΟ χωρίς όμως ποτέ να περιγράψει τι στοιχεία θα έχει, με ποια μορφή, ποιοι θα έχουν πρόσβαση σε αυτά και πώς διασφαλίζεται η προστασία των προσωπικών δεδομένων σε μια βάση δεδομένων που θα λειτουργεί στα πλαίσια της ΕΛ.ΑΣ. Παρ’ όλα αυτά, στο «Σεμινάριο» ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Δικαιοσύνης διαμαρτυρήθηκε για την έλλειψη συνεργασίας των ΜΚΟ στο θέμα αυτό.
27. Η πολιτεία δεν έχει δημοσιεύσει απολογισμό των ειδικών προγραμμάτων για την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων («Πρόγραμμα»). Πόσα θύματα χρησιμοποίησαν τη δωρεάν νομική προστασία στις Ολυμπιακές πόλεις; Ποια είναι τα απολογιστικά στοιχεία του «Παρατηρητηρίου παράνομης διακίνησης» και ποια η τύχη των καταγραφέντων θυμάτων διακίνησης;
28. Η «Διαρκής Επιτροπή για την Προστασία και Αρωγή θυμάτων εμπορίας ανθρώπων» του άρθρου 9 ΠΔ 233/03 δεν λειτουργεί. Ούτε η συμβατική συνεργασία ΜΚΟ με την πολιτεία του άρθρου 3 του ίδιου ΠΔ έχει θεσμοθετηθεί: το κενό εδώ ευτυχώς καλύπτει προσωρινά η χρηματοδότηση από την -όχι πάντως αρμόδια κατά το νόμο- ΥΔΑΣ. Η Ομάδα Καταπολέμησης Εμπορίας Ανθρώπων του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης φαίνεται να αδράνησε εδώ και ένα χρόνο.
29. Τα διεθνή κείμενα για την εμπορία ανθρώπων («Σύμβαση Παλέρμο» του ΟΗΕ η επικύρωση της οποίας από την Ελλάδα καθυστερεί, «Συνιστώμενες Αρχές και Οδηγίες» του ΟΗΕ, «Σχέδιο Δράσης» του ΟΑΣΕ, «Εθνικοί Μηχανισμοί Παραπομπής» του ΟΑΣΕ, «Σύμβαση» του Συμβουλίου της Ευρώπης) δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά με αποτέλεσμα να αγνοούνται από τους περισσότερους ασχολούμενους με το θέμα και να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υποβοηθητικά σε δράσεις όπως και ενώπιον των δικαστηρίων.
30. Σοβαρά προβλήματα είναι η επανειλημμένη μακρά κράτηση - ποινική δίωξη - δίκη (συνήθως ερήμην) - καταδίκη των θυμάτων που τα βάζει στη λίστα Schengen κατά παράβαση των σαφών διεθνών διατάξεων για τα θύματα εμπορίας. Όπως και η μη διερεύνηση –παρά την ύπαρξη καταγγελιών ή/και προφανών ενοχοποιητικών στοιχείων των κυκλωμάτων έκδοσης θεωρήσεων- από τα ελληνικά προξενεία και των διακινητών των θυμάτων μέχρι να παραδοθούν στους τελικούς εκμεταλλευτές τους.
31. Είναι ανακριβές («Απολογισμός») ότι έχει ήδη γίνει τροποποίηση του ΠΔ 233/03. Υπάρχει παρόμοιο σχέδιο το περιεχόμενου του οποίου το Υπουργείο Δικαιοσύνης αρνείται να δώσει στις ΜΚΟ για ανταλλαγή απόψεων πριν την οριστικοποίησή του, παρ’ ότι σύμφωνα με τον «Απολογισμό» μερικές διατάξεις του αφορούν άμεσα τις ΜΚΟ.
32. Όπως επιβεβαίωσε και η εισαγγελέας Μαρία Μαλούχου στο «Σεμινάριο», παρά τη σχετική πρόβλεψη του νόμου για ποινές 6 μηνών ως 5 ετών, δεν έχει διωχθεί ούτε ένας πελάτης θύματος. Επίσης, παρ’ όλο ότι ο νόμος διώκει και την καταναγκαστική (μη σεξουαλική) εργασία διακινούμενων αλλοδαπών, δεν φαίνεται να έχει γίνει παρόμοια χρήση του στην Ελλάδα.
1. ACTUP ΔΡΑΣΕ Hellas
2. Διεθνής Διαφάνεια - Ελλάς
3. Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης
4. Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι
5. Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη
6. Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου
7. Κέντρο Συμπαράστασης Παλιννοστούντων Μεταναστών
8. «Κλίμακα» - Φορέας Ανάπτυξης του Ανθρώπινου και Κοινωνικού Κεφαλαίου
9. Κοινωνική και Εκπαιδευτική Δράση - Κέντρο Συμπαράστασης Παιδιών & Οικογένειας
10. «Νέα Ζωή» - Σωματείο Υποστήριξης και Αποκατάστασης Εκδιδομένων Ατόμων
11. «Χωρίς Φωνή» - Διεθνής Εταιρείας Στήριξης Οικογένειας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου