ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

Το «Πρόγραμμα Θεατρικής Παιδιάς» στο Κατάστημα Κράτησης Αγίου Στεφάνου, το οποίο πραγματοποιήθηκε μέσα στα πλαίσια του προγράμματος Grundtvig ξεκίνησε στις 6 Νοεμβρίου του 2012 και ολοκληρώθηκε στις 29 Ιανουαρίου του 2013. Συνολικά το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε σε δώδεκα τρίωρες συναντήσεις μέσα στο διάστημα αυτών των μηνών, επιτυγχάνοντας τόσο χρονικά όσο και ποιοτικά τον στόχο του.

Στόχος του προγράμματος ήταν οι συμμετέχοντες να απελευθερωθούν και να εκφράσουν συναισθήματα και σκέψεις όπου το πλαίσιο στο οποίο βρίσκονταν, δεν τους έδινε την δυνατότητα να το κάνουν.  Ερχόμενοι σε πρακτική επαφή με την θεατρική πράξη, επιδιώξαμε να προβληματιστούν και να εκφράσουν την προσωπική τους θέση πάνω στα θέματα που τέθηκαν.

Μέσα από τις συνισταμένες που συναπαρτίζουν την θεατρική παιδεία, διαμέσω θεωρίας και πράξης στόχος ήταν η δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου έκφρασης, μια πρώτη επαφή με αυτά τα θέματα που ταλανίζουν τον κάθε ένα προσωπικά και  το άνοιγμα ενός παραθύρου για μια πιο καθαρή οπτική πάνω στα πράγματα.

Ο στόχος αυτός επετεύχθη μέσα από μια σειρά ασκήσεων και συζητήσεων οι οποίες κατέληξαν στην δημιουργία μιας θεατρικής παράστασης από τους ίδιους τους συμμετέχοντες.

Αναλυτικά, το πρόγραμμα ξεκίνησε με μια συζήτηση για το τι πρόκειται να λάβει χώρα μέσα σε αυτές τις συναντήσεις. Θεωρήσαμε ότι ήταν πολύ σημαντικό για τους ίδιους να γνωρίζουν την διαδικασία στην οποία θα συμμετέχουν αλλά και να οριοθετηθούν οι άξονες πάνω στους οποίους θα κινούνταν, ώστε να προετοιμαστούν για το τι θα επακολουθήσει. Αφού τους εξηγήθηκε συνοπτικά το τι θα κάναμε όλο αυτό το διάστημα, στην συνέχεια συζήτησαν για το τι είναι θέατρο, τι εμπειρίες έχουν σε σχέση με αυτό αλλά κυρίως πόσο σημαντική είναι η συνοχή της ομάδας που θα δημιουργούσαν, για να μπορέσει να αποδώσει το μέγιστο των δυνατοτήτων της.

Η Πηνελόπη Κολοκοτσά, που ανέλαβε να φέρει εις πέρας το εγχείρημα, περιγράφει:

Στην πρώτη μας συνάντηση δεν θέλησα να τους σηκώσω από τις θέσης τους διότι από παλαιότερη εμπειρία μου γνωρίζω ότι για μια ομάδα ενήλικων ανδρών, η κίνηση μέσα στο χώρο δημιουργεί αμηχανία. Εστίασα λοιπόν το ενδιαφέρον μου, στο να ακούσω τις απόψεις τους και στο να συζητήσουμε θέματα που τους αφορούσαν και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην συνέχεια μέσα στα πλαίσια του προγράμματος. Ο καθένας κλήθηκε να πει μια λέξη που να τον αντιπροσωπεύει.

Εριόν: Αβεβαιότητα, Κιαμίλ: Όνειρο, Μπλέντι: Ανασφάλεια, Κυριάκος: Οικογένεια, Ντεμίρ: Ελευθερία, Χασάν: Αναμονή, Ρέζα: Οικογένεια, Μιχάλης μεγάλος: Θλίψη, Δημήτρης: Ελεύθερος – πολιορκημένος, Νίκος: Ελευθερία να πάω όπου θέλω, Μιχάλης νέος: Αισιοδοξία, Μαριάν: Ελευθερία, Μαχμούτ: Όνειρα, Ντανιέλ: Έτοιμος, Παύλος: Οικογένεια, Ιμέρ: Αδικία, Μπεκίρ: Κοινωνία, Χάιντερ: Ελευθερία, Μούσα: Καλή τύχη, Κάις: Αγωνία για τον εαυτό μου, Πέτρος: Σωφρονισμός – μεταμέλεια. Ακολούθησε συζήτηση πάνω σε αυτές τις λέξης και στην έννοιά τους και το τι σήμαινε κάθε μια για τον καθένα.

Από την επόμενη συνάντηση και έπειτα αρχίσαμε τις ασκήσεις, χωρίς βέβαια να σταματήσουμε να συζητάμε πάνω σε έννοιές και θέματα που προέκυπταν κατά την διάρκεια των ασκήσεων αυτών. Οι ασκήσεις που αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ήταν ασκήσεις εμπιστοσύνης, στις οποίες ο καθένας κινείτο μόνος του στον χώρο. Αυτό το αναφέρω διότι ένα από τα πολύ δύσκολα πράγματα στο να επιτευχθεί, ήταν η σωματική επαφή. Πέρασε αρκετός χρόνος μέχρι την στιγμή που αισθάνθηκαν άνετα στο να αγγίξει ο ένας τον άλλο, αυθόρμητα και ειλικρινά.

Μια πολύ σημαντική άσκηση, τις οποίας τα αποτελέσματα διαπίστωσαν και οι ίδιοι με την πάροδο του χρόνου, ήταν μια άσκηση σιωπηρής επικοινωνίας. Περπατούσαν στο χώρο χωρίς να μιλάνε και έπρεπε ο ένας να κοιτάζει τον άλλο, χωρίς να γελάει, χωρίς να κάνει γκριμάτσες και χωρίς να απομακρύνει το βλέμμα του. Έπρεπε να επικοινωνήσουν μόνο μέσα από τα μάτια. Αυτή η απλή άσκηση ήταν εξαιρετικά δύσκολη για αυτούς. Άλλοι γέλαγαν, άλλοι κοίταζαν κάτω, άλλοι έστρεφαν αλλού το βλέμμα, άλλοι κοίταγαν καχύποπτα, κανένας όμως δεν μπορούσε να αφεθεί. Σε αυτό το σημείο να αναφέρω ότι η ίδια άσκηση πραγματοποιήθηκε προς το τέλος των συναντήσεων μας και πραγματικά, είχε τεράστια διαφορά από τις πρώτες φορές. Είχαν καταφέρει να γίνουν μια τόσο συμπαγής και λειτουργική ομάδα, ώστε δεν χρειάζονταν τις δικές μου οδηγίες για το πώς να κινηθούν. Σχεδόν ταυτόχρονα, σηκώνονταν κοιτάζονταν και προχωρούσαν. Αυτή τη φορά τα βλέμματά τους είχαν να πουν πάρα πολλά. Δεν φοβόντουσαν να κοιτάξουν ο ένας τον άλλο κατάματα και κυρίως δεν φοβόντουσαν να πουν μέσα από το βλέμμα τους αυτό που αισθάνονταν.

Πολλές από τις κινητικές ασκήσεις που χρησιμοποίησα κινήθηκαν σε αυτό το μοτίβο και χρησιμοποιήθηκαν ακριβώς για την δημιουργία της ομάδας. Μια ακόμα άσκηση που παρουσίασε ενδιαφέρον ήταν όταν τους έδωσα κάποια καθημερινά αντικείμενα και τους ζήτησα να πουν με αφορμή αυτά μια ιστορία.

Χασάν (πινέλο): Αυτό το πινέλο έχει πολλά να πει. «Εγώ κάποτε ήμουν ένα δέντρο και οι άνθρωποι με κόψανε για να φτιάξουν αυτό το πινέλο. Τώρα με αυτό το πινέλο ζωγραφίζουν δέντρα και δάση για να τα θαυμάζουν. Κόψανε το πραγματικό δέντρο και με αυτό έφτιαξαν ένα ψεύτικο».

Δεμίρ (κασέτα): Από παλιά ήθελα να γίνω τραγουδιστής και μετά από πολύ προσπάθεια κατάφερα να γράψω τον πρώτο μου δίσκο. Αυτή λοιπόν η κασέτα περιέχει όλα μου τα τραγούδια από τον πρώτο μου δίσκο.

Κιαμίλ (λάμπα): Εγώ πάντα ήθελα να γίνω συγγραφέας, αλλά δεν μπορούσα ποτέ να γράψω γιατί δεν είχαμε ρεύμα και γιατί το φως των κεριών μου κούραζε τα μάτια. Αλλά μόλις ανακαλύφθηκε ο ηλεκτρισμός, πήρα αυτή την λάμπα και έγραψα το πρώτο μου βιβλίο και έτσι έγινα διάσημος συγγραφέας.

Μπλέντι(γραμματόσημο): Έλειπα πολλά χρόνια μακριά από την οικογένεια μου και από τους φίλους μου και είχα χάσει επικοινωνία με όλους. Ώσπου μια μέρα μου ήρθε ένα γράμμα από την μητέρα μου και έτσι αρχίσαμε και πάλι να αλληλογραφούμε. Αυτό το γραμματόσημο είναι από αυτό το πρώτο γράμμα που είχα πάρει.

Κυριάκος (φτερό): Μια φορά είχα πάει για κυνήγι. Εκεί που κυνηγούσα είδα ένα τεράστιο πουλί στον αέρα, το χτύπησα και αυτό έπεσε κάτω. Μόλις το κοίταξα είδα ότι ήταν ένας αετός. Τότε στενοχωρήθηκα πολύ που είχα σκοτώσει αυτό το μεγάλο και δυνατό πουλί και δεν ξανακυνήγησα ποτέ. Αυτό το φτερό είναι από αυτόν τον αετό για να μου θυμίζει ότι τον είχα σκοτώσει.

Εριόν (τραπουλόχαρτο): Αυτό το χαρτί μου θυμίζει τότε που άρχισα να παίζω χαρτιά και μετά άρχισα να καπνίζω. Έχασα όλα μου τα λεφτά στα χαρτιά και το μόνο που κράτησα είναι αυτό το τραπουλόχαρτο για να μου θυμίζει όλα αυτά.

Ιμέρ (κλειδί): Αυτό το κλειδί μου θυμίζει τότε που ήμουνα μικρός και όλο ξέχναγα τα κλειδιά του σπιτιού μου και είχαμε χαλάσει όλες τις κλειδαριές για να μπούμε μέσα στο σπίτι μας.

Νίκος (αναπτήρας): Μου θυμίζει μια κοπέλα που είχα και μου τον είχε χαρίσει και με αυτόν έχω καπνίσει πολλά πακέτα τσιγάρα.

Μιχάλης (βιβλίο): Εγώ ήμουν ένας πολύ επιτυχημένος δικηγόρος, που κέρδισα μια δίκη πολύ σημαντική, έγραψα ένα βιβλίο που έγινε τρελή επιτυχία και τώρα βγαίνει και το δεύτερο βιβλίο μου.

Δημήτρης (αμύγδαλο): Αυτό το αμύγδαλο μου θυμίζει το παλιό σπίτι που μέναμε όταν ήμουν μικρός. Απέξω είχαμε μια μυγδαλιά. Εκεί κρυβόμουν όταν έκανα αταξίες και με έψαχνε η μάνα μου. Ανέβαινα στην μυγδαλιά για να μην με βρει. Τα χρόνια πέρασαν και το σπίτι έπρεπε να γκρεμιστεί για να φτιαχτεί μια πολυκατοικία στη θέση του. Πριν φύγουμε πείρα ένα αμύγδαλο από την μυγδαλιά για να μου θυμίζει τα παιδικά μου χρόνια, που ήταν όμορφα, με τα παλιά σπίτια, τις γειτονίες, τα δέντρα, όλα αυτά που αντικαταστάθηκαν από πολυκατοικίες, τσιμέντο και μπετόν.

Μαριάν (βαμβάκι): Το 1785 που γινόταν ο πόλεμος, ήθελα να βοηθήσω τους ανθρώπους που πήγαιναν στα νοσοκομεία. Έτσι έφτιαξα το βαμβάκι. Ήμουν ο πρώτος που το επεξεργάστηκε και αυτό ήταν ένα κομμάτι βαμβάκι από την πρώτη εκείνη παραγωγή.

Μαχμούτ (ζελοτέιπ): Το πέρασε μέσα από μια αλυσίδα και το έκανε διαμάντι. «Χρόνια ήθελα να κάνω στον πατέρα δώρο ένα διαμάντι. Έτσι, αφού έψαξα πολύ, βρήκα αυτό το διαμάντι και του το έδωσα.»

Ρέζα (φακός): Το 2010, ήμουν στην Αθήνα. Εκεί είχαν σκοτώσει ένα παιδί και γινόταν χαμός στους δρόμους. Καθώς προχωρούσα βρήκα έναν φακό. Τον πείρα μαζί μου. Μετά με έπιασε η αστυνομία και μου πήραν και το φακό. Όταν με άφησαν ελεύθερο, δεν μου έδωσαν πίσω τον φακό μου. Αυτός ο φακός μου θυμίζει εκείνον που μου είχαν πάρει.

Μπεκίρι (μπαταρία): Αυτή η μπαταρία μου θυμίζει όταν ήμουν μικρός και είχαμε ένα ραδιόφωνο που έπαιρνε μόνο μπαταρίες. Έτσι δεν μπορούσαμε να το αφήνουμε πολλές ώρες ανοιχτό και ακούγαμε λίγες φορές την ημέρα γιατί τέλειωναν οι μπαταρίες. Ενώ τώρα τα ραδιόφωνα παίζουν όλη μέρα. Τότε ήταν λίγο και πολύ σημαντικό.

Χάιντερ (γόμα): Εγώ είμαι γλύπτης και με αυτό το υλικό που είναι φτιαγμένη η γόμα μπορώ να φτιάξω οτιδήποτε. Όποιο άγαλμα και να μου ζητήσουν. Και επίσης όταν ήμουν μικρός ο δάσκαλος με είχε διώξει από την τάξη γιατί είχα κάνει ένα λάθος και δε είχα την γόμα μαζί μου έτσι ώστε να το διορθώσω.

Μούσα (ξύστρα): Αυτήν την ξύστρα μου την είχε χαρίσει ένας δάσκαλος που είχα στο σχολείο και ο οποίος με βοήθησε πάρα πολύ και έμαθα πολλά από αυτόν. Για αυτό την έχω πάντα μαζί μου για να μου θυμίζει αυτόν τον άνθρωπο

Ντανιέλ (σπάγκος): Μου θυμίζει τους γονείς μου. Η μητέρα μου ήταν ράφτρα και είχε πολλές τέτοιες κλωστές και σπάγκους.

Παύλος (ένα κομμένο χαρτάκι με έναν αριθμό επάνω): Δεν χρησιμοποίησε τον αριθμό. «Μου θυμίζει τα παιδικά μου χρόνια που φτιάχναμε χαρταετούς στο σχολείο με κάτι χαρτάκια σαν και αυτό.»

Πέτρος (βραχιόλι με χάντρες): Μου θυμίζει τις δουλείες που είχα κάνει στο παρελθόν. Είχα βοηθήσει πάρα πολύ κόσμο και με είχαν σε μεγάλη εκτίμηση. Κάθε ένας από τους ανθρώπους που είχα βοηθήσει μου έδωσε και μια από αυτές τις πέτρες. Έτσι έφτιαξα αυτό το βραχιόλι, για να θυμάμαι τι καλά έχω κάνει και πόσους έχω βοηθήσει.

Κάις (κοχύλι): Αυτό το κοχύλι το είχα βρει μια μέρα που προχωρούσα στην παραλία. Έχω σκεφτεί ότι παλιά μέσα, ζούσε ένα έντομο, που ήταν κλισμένο εδώ μέσα και δεν είχε επικοινωνία με κανένα. Αυτό το έντομο μου θυμίζει εμένα που ήμουν κλεισμένος στον εαυτό μου. Κάποια στιγμή το έντομο αυτό βγήκε από το κοχύλι και έτσι ήταν ελεύθερο και το κοχύλι έμεινε άδειο. Έτσι και εγώ μπόρεσα να βγω από το καβούκι μου και νε επικοινωνήσω με τους άλλους. Αυτό το κρατάω πάντα μαζί μου για να μου θυμίζει το πώς ήμουν.

Αυτές τις ιστορίες τις καταθέτω διότι, με κάποιες εξαιρέσεις, ήταν πολύ αντιπροσωπευτικές των προσώπων. Δουλεύοντας όλο αυτό τον καιρό μαζί με αυτούς τους ανθρώπους, διαπίστωσα ότι η κάθε ιστορία, απλή, καθημερινή ή φανταστική, αντικατόπτριζε ακριβώς το πρόσωπο που την διηγήθηκε. Αυτό μου φάνηκε ιδιαίτερα ενδιαφέρον διότι, αυτή η άσκηση έγινε στα πρώτα μαθήματα, όταν ακόμα ήταν αρκετά κουμπωμένοι και δεν εξέφραζαν ανοιχτά τα συναισθήματά τους.

Στη πορεία των συναντήσεών μας, μέσα από συζητήσεις, δραματοποιήσεις, ασκήσεις θεατρικού παιχνιδιού άρχισαν να εκφράζονται πολύ πιο ελεύθερα και ειλικρινά. Άρχισαν να ενεργοποιούνται σωματικά και συναισθηματικά.

Αυτή η συναισθηματική απελευθέρωση ολοκληρώθηκε κυρίως όταν αρχίσαμε να μπαίνουμε στην διαδικασία ανεβάσματος της παράστασης. Το έργο, δημιουργήθηκε μέσα από τις συζητήσεις με τους ίδιους και πραγματευόταν πράγματα που τους απασχολούσαν. Παράλληλα μέσα από αυτοσχεδιασμούς και δικές τους προτάσεις καταφέραμε να ντύσουμε το έργο κινησιολογικά, γεγονός που τους έδωσε την ευκαιρία να εκφραστούν μέσα από το σώμα τους, χωρίς να εκφέρουν λόγο.

Με το πέρασμα των συναντήσεων μας είχε δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα οικειότητας. Όλοι ήταν άνετοι, έκαναν πλάκα, άφηναν τον εαυτό τους να παίξει χωρίς να αυτολογοκρίνονται, αλλά και στήριζαν ο ένας τον άλλο.

Κατά την διάρκεια των προβών αλλά και της τελικής παράστασης, υπήρξαν απόλυτα συνεπής, συνεργάσιμοι, πρόθυμοι και δημιουργικοί. Υπερέβησαν των προσδοκιών τόσο των δικών μου, όσο και των δικών τους με την εργατικότητα και την σκληρή προσπάθειά τους και οδηγήθηκαν σε ένα άρτιο από άποψη συνοχής της ομάδας αποτέλεσμα."

Αναλυτικά οι τομείς τους οποίους εργαστήκαμε είναι οι εξής:

1.      Δημιουργία ομάδας στην οποία το κάθε μέλος έχει μια ισχυρή και σημαντική θέση. Μέσα στα πλαίσια της ομάδας αυτής όλα τα μέλη ήταν ισότιμα, είχαν συγκεκριμένες υποχρεώσεις και ήταν σημαντικά. Αυτό τονίζεται διότι, δουλέψαμε αρκετά για να γίνει κατανοητό ότι η απουσία ενός  μέλους δεν μπορεί να αναπληρωθεί από κάποιο άλλο. Ο κάθε ένας είχε τον ρόλο του και προσέφερε κάτι με την παρουσία του και την εργασία του.

2.      Ελεύθερη έκφραση. Εδώ κινηθήκαμε σε δυο επίπεδα, πρώτον στο να μάθουν να εκφράζουν ελεύθερα την σκέψη τους χωρίς να αυτολογοκρίνονται και χωρίς να είναι καχύποπτοι και δεύτερον στο να μάθουν να εκφράζουν σωματικά τα συναισθήματα τους δηλαδή να απαγκιστρωθούν από τον αυστηρό τρόπο που κινούνταν μέσα στο χώρο.

3.      Δημιουργικότητα. Στον κάθε έναν από αυτούς δόθηκε μια αρμοδιότητα την οποία έπρεπε να φέρει εις πέρας χρησιμοποιώντας τις ικανότητες και τις δεξιότητες του, είτε αυτή ήταν κάποιος ρόλος, είτε η επίλυση κάποιου τεχνικού ζητήματος. Ταυτόχρονα όλα τα μέλη παροτρύνονταν να εκφράσουν σκέψεις, ιδέες και προτάσεις κατά την διάρκεια δημιουργίας της θεατρικής παράστασης.

4.      Επαφή με την ελληνική γλώσσα. Ένα σημαντικό κομμάτι ακριβώς λόγο της σύστασης της ομάδας ήταν το να μάθουν να εκφράζονται μέσα από μια γλώσσα που ήταν ξένη για αυτούς. Το ογδόντα τις εκατό των συμμετεχόντων δεν ήταν Έλληνες, γεγονός που τους δημιουργούσε πρόβλημα στην έκφρασή αλλά και στην αποστήθιση του ρόλου τους. Διαβάζοντας επανειλημμένα το θεατρικό κείμενο και εξηγώντας λέξη, λέξη την κάθε έννοια μπόρεσαν να καταλάβουν, να αποστηθίσουν και να ερμηνεύσουν τα κείμενα που τους είχαν δοθεί.

Τα αποτελέσματα της εργασίας μας πάνω σε αυτούς τους τομείς έχουν ως εξής:

Αρχικά, λόγω της δημιουργίας μιας πολύ λειτουργικής ομάδας, τα μέλη της κατάφεραν να επικοινωνήσουν με άτομα τα οποία παλιότερα δεν θα τα συναναστρέφονταν. Άρχισαν να εξαλείφονται οι υποομάδες που αρχικά είχαν σχηματιστεί λόγο γνωριμιών και αρεσκείας. Όλοι είχαν λόγο και από ένα σημείο και έπειτα δεν παροτρύνονταν στο να εκφραστούν αλλά το επιδίωκαν μόνοι τους. Εξαλείφτηκε λοιπόν σταδιακά η οποιαδήποτε ντροπή και συστολή υπήρχε και μπορούσαν να επικοινωνήσουν πια άμεσα και ειλικρινά. Αυτό πραγματοποιήθηκε γιατί μέσα στους κόλπους αυτής της ομάδας αισθάνθηκαν ασφάλεια και αποδοχή.

Παράλληλα και ακριβώς λόγο της επίτευξης του πρώτου στόχου άρχισαν να έχουν διάθεση για δημιουργία και να δουλεύουν συλλογικά για έναν κοινό στόχο που ήταν η παράσταση. Το εξαιρετικά επιτυχές ήταν ότι πολλές φορές όταν υπήρχε διάσπαση της ομάδας για τον οποιονδήποτε λόγο, μόνοι τους προσπαθούσαν να την επαναφέρουν στην αρχική της λειτουργία χωρίς να χρειάζονται την δική μου συμβολή.

Όλα αυτά τους οδήγησαν στο να πιστέψουν τόσο στις προσωπικές τους δυνατότητες όσο και στις δυνατότητες της ομάδας τους και να δώσουν τον καλύτερο τους εαυτό στο να πραγματοποιηθεί ο κοινός στόχος, η παράσταση.

Από τις συζητήσεις που έγιναν μετά το πέρας των συναντήσεών μας, διαπίστωσα πόσο απελευθερωτικά είχαν λειτουργήσει για αυτούς όσα είχαν κάνει. Συγκεκριμένα είπαν ότι αισθάνονταν ένα οικογενειακό περιβάλλον μέσα στην ομάδα και ότι κατά την διάρκεια των συναντήσεών μας δεν αισθάνονταν πως ήταν μέσα στη φυλακή.

Τέλος πρέπει να αναφέρθεί ότι η παρουσία των απεσταλμένων από τις υπόλοιπες χώρες του προγράμματος, την ημέρα της παράστασης (ανοιχτής πρόβας) λειτούργησε πολύ θετικά για τους ίδιους. Πρώτον γιατί κατάφεραν να ξεπεράσουν τον φόβο της έκθεσης μπροστά σε ένα σχετικά, για τα δεδομένα της φυλακής, πολυάριθμο κοινό. Δεύτερον γιατί η παρουσία ανθρώπων από άλλες χώρες, κάποιοι εκ των οποίων ήταν συμπατριώτες τους, τους έκανε να αισθανθούν πρωταγωνιστές της ημέρας αυτής αλλά και ότι είναι ακόμα αποδεκτοί, έχουν πράγματα να δώσουν και ευκαιρίες να εκδηλώσουν τον καλύτερο τους εαυτό.

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι άτομα μέσα από την κοινωνική υπηρεσία της φυλακής αλλά και άλλοι εργαζόμενοι, οι οποίοι γνώριζαν τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα πριν αυτό πραγματοποιηθεί, παρατήρησαν σημαντικά θετική αλλαγή στην στάση των προσώπων όσον αφορά την συμπεριφορά τους μέσα στην φυλακή. 

Συμπερασματικά ο στόχος του προγράμματος επετεύχθη εις έπακρον. Οι συμμετέχοντες απελευθερώθηκαν, εκφράστηκαν, προβληματίστηκαν και κατάφεραν να δουν μια θετική πλευρά των πραγμάτων και μια πολύ θετική πλευρά του εαυτού τους.